བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ་བོད་ལ་འགྱུར་ཡོད་མེད་སྐོར་དཔྱད་པ།

ལར་བོད་རང་གི་ལུགས་སུ་སྒྲ་མདོ་ཆེན་མོ་བརྒྱད་དམ་བཅུར་གྲགས་པ་དག་ལས་ཆ་ཚང་བོད་དུ་མ་འགྱུར་ཡང་།  བརྡ་སྤྲོད་པ་ཀུན་གྱི་ཕྱི་མོར་གྲགས་པ་སྒྲ་པ་ཎི་བ་དང་། ཀ་ཙན་དབྱངས་གསུམ་སོགས་སྒྲ་མདོ་ཆེན་མོ་བཞིའི་ལུགས་ཀྱི་འཆད་ཉན་ད་ལྟའང་མ་ནུབ་ཙམ་དུ་ཡོད་ཚུལ་ཡོངས་སུ་གྲགས་ཡོད། སྒྲ་པ་ཎི་བ་ནི་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་ཆེན་མོ་(༡༦༡༧-༡༦༨༢)མཆོག་གིས་བསྐུལ་བ་ལྟར་འདར་ལོ་ཙཱ་བ་(༡༦༣༣?-?)ཡིས་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བ་ཡིན་པས། ཕལ་མོ་ཆེས་སྒྲ་པ་ཎི་བའི་འགྱུར་ནི་བསྟན་འགྱུར་དུ་བཞུགས་སུ་གསོལ་ཡོད་པ་གཞིར་བཞག་ལྟ་བུ་ལས། དེ་ལ་དོན་གཉེར་དང་འཆད་ཉན་ནི་སྔོན་ཡང་ཁག་ཙམ་བྱུང་འདུག་ལ། དེང་སང་ནི་སྲིད་མཐའ་ཙམ་དུ་གྱུར་བས། འདར་འགྱུར་གྱི་གཞི་གང་ཡིན་ཡང་གཏོལ་མེད་པ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད། དེ་ལྟ་བས་ན་འདིར་སྒྲ་པ་ཎི་བའི་ལོ་རྒྱུས་བོད་ལ་ཞིབ་པོ་ཞིག་མ་གྲགས་པས་ཅུང་ཙམ་རྒྱས་པར་སྤྲོས་ཤིང་། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་ལུགས་ཀྱི་རྒྱུད་འཛིན་པ་གསལ་བར་བྱས་ཏེ། འདར་འགྱུར་གྱི་འགྱུར་གཞི་གང་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་བར་བྱས་ཡོད།

གནད་ཚིག  པཱ་ཎི་ནི། སྒྲ་པ་ཎི་བ། འདར་ལོ་ཙཱ་བ། རབ་བྱེད་ཟླ་ཟེར། སྐབས་བརྒྱད་མ།

སྒྲ་པ་ཎི་བ་བོད་ལ་འགྱུར་ཡོད་དམ་མེད་བཤད་པ་ལ། དང་བོ། པཱ་ཎི་ནིའི་ལོ་རྒྱུས་བཤད་པ། གཉིས་པ། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་ཁྱད་ཆོས་རགས་ཙམ་བཤད་པ། གསུམ་པ། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་བརྒྱུད་པ་བཤད་དེ་འདར་འགྱུར་གང་ཡིན་བཤད་པ། བཞི་བ། མཐའ་སྡོམ་བཅས་བཞིར་ཕྱེ་སྟེ་བཤད་པ་ལ།

དང་བོ། པཱ་ཎི་ནིའི་ལོ་རྒྱུས་བཤད་པ། 

པཱ་ཎི་ནིའི་འཁྲུངས་ཡུལ་གྱི་སྐོར་དང་། པ་ཎི་བ་དང་སྒྲའི་རྗེས་སུ་བསྟན་པ།

དེ་ཡང་ཞོན་ཙང་(玄奘)གིས་མཛད་ཅིང་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་བསྒྱུར་བའི་《ཏཱ་ཐང་སིའི་ཡུས་ཀྱིས་》ལས་འདི་སྐད་དུ། “༈དེའི་[གྲོང་ཁྱེར་བྷ་རུ་ཤའི]ཤར་ལྷོའི་མཚམས་སུ་རྒྱང་གྲག་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ་ཙམ་གྱི་སར་ཨུ་ད་ཀ་ཧན་ཋའི་གྲོང་ཁྱེར། དེའི་མཐའ་སྐོར་དུ་རྒྱང་གྲག་ཉི་ཤུ་ལྷག་པ་ལྷོ་ངོས་སུ་ཆུ་ཀླུང་སིན་དྷུ་འབབས་པ། ནང་མི་ཁྱིམ་གྱིས་གཏམ་པ་ཕྱུག་ལ་བདེ་བ། ཕྱོགས་ཀུན་ནས་རིན་པོ་ཆེའི་རིགས་འདུས་པས་ཚོང་པའི་ཚོགས་མང་ངོ་།།[1]”

ཞེས་དང་ཡང་།  “༈གྲོང་ཁྱེར་དེའི་ནུབ་བྱང་མཚམས་སུ་རྒྱང་གྲག་ཉི་ཤུའི་སྐོར་ན་ག་[ཤ]ར་ཏུ་རའི་[ཤ་ར་ཏུ་རའི་(娑羅睹邏邑)]ལྗོངས་སྟེ། འདི་ནི་བྲམ་ཟེ་པ་ཎིའི་འཁྲུངས་ཡུལ་སྟེ[ཏེ]། བྲམ་ཟེ་པ་ཎི་ཞེས་བྱ་བ་བསྐལ་པ་དང་པོའི་དུས་ལྷ་ཚངས་པ་དེར་བྱོན་ཏེ་སྔོན་གྱི་དྲང་སྲོང་རྣམས་ལ་སྨྲ་བའི་བསྟན་བཅོས་བཤད་པས་དེར་གནས་པའི་སྐྱེ་བོ་ཕལ་ཆེར་སྒྲ་རིག་ལ་དགའ་བ་དང་སྦྱངས་པ་མང་ངོ་། །རེ་ཞིག་ན་སྒྲ་ནུབ་ནས་ཧོར་ཁོངས་སུ་ལུས་པ་ལ་ལོ་བརྒྱ་བའི་དུས་སུ་བྲམ་ཟེ་པ་ཎི་སྐྱེས་ནས་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་བསྒྲུབ་པས་འགྲུབ་སྟེ་ཞལ་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་། དབང་ཕྱུག་གིས་སྨྲ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ས་བོན་བསྩལ། ཊིཀྐ་བརྩོམ་ཞིག་ཅེས་ལུང་བསྟན་ལྟར་བརྩམས་པས་ཚིག་རྐང་བཞི་རེར་ཡི་གེ་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་རེ་ཡོད་པའི་ཤླཽ་ཀ་སྟོང་ཚང་བ་ཞིག་མཛད་དོ། །དེའི་གདུང་འཛིན་བྲམ་ཟེ་སྒྲ་ལ་མཁས་པ་མང་པོ་བྱུང་ཞིང་འབྱུང་བར་འགྱུར་བཞིན་པ་དང་ད་དུང་ཡང་འབྱུང་བར་འགྱུར་བར་སྣང་ངོ་།།[2]”

ཡང་། “༈སྟོན་པ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་ལྔ་བརྒྱ་ན་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་ནས་དགྲ་བཅོམ་པ་ཞིག་འདིར་བྱོན་ཏེ། ལྗོངས་རྒྱུ་པ་ན་བྲམ་ཟེ་ཞིག་གིས་ཁྱེའུ་ཅིག་ལ་སྒྲ་སློབ་པའི་ཕྱིར་སྤྱོས་ཤིང་བརྡུངས་པ་མཐོང་ནས་རྒྱུ་མཚན་དྲིས་པར་སྒྲ་རིག་པ་སློབ་པར་བརྩོན་འགྲུས་མི་བསྐྱེད་པ་ཟེར་རོ། ། ་་་ ་་་[3]”ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར་དང་། 《འཇམ་དཔལ་རྩ་རྒྱུད་》དང་《མདོ་ལང་ཀར་གཤེགས་པ་》སོགས་སུ་ལུང་དུ་བསྟན་པ་ཙམ་ལས། པ་ཎི་བ་གང་དུ་བྱོན་པ་དང་ནམ་ཞིག་བྱོན་མིན་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་ཁག་ཏུ་དག་པོ་ཞིག་མི་གསལ་ན་ཡང་། དྲང་སྲོང་སྙིམ་ལྷུང་གིས་མཛད་པའི་《བཤད་པ་ཆེན་པོ་》རུ་པ་ཎི་བའི་ཡུམ་གྱི་མཚན་ལ་དཱཀྵཱི་དང་། ཁོང་ལ་དཱཀྵཱིཔུཏྲ་སྟེ་དཀྵཱིའི་བུ་ཞེས་བོས་ཡོད་ཅིང་། དེ་ནི་སྐྱེས་རབས་སུ་འབྱུང་བའི་《སངས་རྒྱས་སྤྱོད་པ་》ཡི་སྙན་ངག་ཆེན་མོའི་མཛད་བྱང་དུ། “ཡུལ་ཤཱ་སེ་ཏ་ཀའི་[སཱ་ཀེ་ཏ་ཀའི]གསེར་མིག་མའི་བུ་[སུབརྞཱཀྵཱིཔུཏྲ]དགེ་སློང་སློབ་དཔོན་སྙན་དངགས་མཁན་ཆེན་པོ། སྨྲ་བ་དང་ལྡན་པ་ཕྱོགས་སུ་རྣམ་པར་གྲགས་པ། བཙུན་པ་རྟ་དབྱངས་ཀྱིས་མཛད།”[4] ཅེས་གསལ་བ་ལྟར་པཱ་ཎི་ནི་ལ་དཱཀྵཱིའི་བུ་ཞེས་པ་དང་སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་ལ་གསེར་མིག་མའི་བུ་ཞེས་བོས་པ་ནི་ཡུམ་གྱི་མཚན་ལ་བུ་བརྒྱུད་ཀྱི་རྐྱེན་བྱིན་པའོ།། དེ་བཞིན་འགྲེལ་བ་གསལ་ལྡན་ལྟར་ན། ན་མཐའ་ཅན་པཱཎིན྄་ཞེས་པ་ལ་བུ་བརྒྱུད་ཀྱི་རྐྱེན་“ཨཎ྄”བྱིན་པས་པཱཎིན་ཞེས་གྲུབ་པ་ལ། དེ་ལ་བསྐྱར་དུ་བུ་བརྒྱུད་ཀྱི་རྐྱེན་“ཨིཉ྄”་བྱིན་ཏེ་བསྒྲུབས་པས་པཱཎིན་ཞེས་པ་བུ་བརྒྱུད་གསལ་བྱེད་ཀྱི་མིང་དུ་བརྩིས་ཏེ་དེ་མ་ཐག་ཏུ་ཁོང་གི་བརྩམས་པའི་གཞུང་ལ་པཱཎིནཱིཡ་ཞེས་པཱ་ཎི་བ་ཞེས་ཀྱང་སྒྲུབ་པར་བྱེད་དོ།། དེ་ལྟ་ནའང་པཱ་ཎི་ནིའི་མིང་གི་སྒྲ་སྒྲུབ་ཐད་མཁས་པ་ཁག་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་འབྱུང་སྟེ། ཁ་ཅིག་པཎིན྄་ལ་རྐྱེན་ཨཎ྄་བྱིན་ནས་པཱཎིན྄་ཞེས་གྲུབ་པ་ལ་བསྐྱར་དུ་ཨིཉ྄འི་རྐྱེན་བྱིན་ནས་རྐྱེན་གྱི་མཐའ་ཅན་པཱཎིནི་ཞེས་གྲུབ་པར་འདོད་ཅིང་། དེ་ནི་ཁོང་གི་མིང་དུ་འདོད། ཡང་ཨུདྷིཥྛིར་མིམཱཾསཀ་མཆོག་གིས་ན་མཐའ་ཅན་པཎིན྄་ནི་ཚོགས་བཅུ་ལས་བཧྲ་ལ་སོགས་པའི་ཚོགས་སུ་གཏོགས་པས་དེ་ལ་ཨིཉ྄འི་རྐྱེན་བྱིན་ཏེ་བུ་བརྒྱུད་ཀྱི་དོན་ཅན་པཱཎིནི་ཞེས་པ་གྲུབ་པར་བཞེད་པ་[5]སོགས་གང་ལྟར་ཡང་། པཱ་ཎི་ནིའི་ཡབ་ཀྱི་མཚན་ལ་རྩོད་པ་ལས་པཱ་ཎི་ནི་ཞེས་པའི་མིང་ནི་རྩོད་མེད་ཡོངས་གྲགས་སོ།[6] དེ་བཞིན་དུ་པཱ་ཎི་ནིའི་མཚན་གྱི་རྣམ་གྲངས་ལ། པཱ་ཎི་ན་དང་། པཱ་ཎི་ནི། དཱཀྵཱིཔུཏྲ། ཤཱལངྐི། ཤཱལཱཏུརིཡ། ཨཱཧིཀ་སོགས་ཀྱང་ཡོད་པར་རྒྱ་གར་མཁས་པ་ཨུདྷིཥྛིར་མིམཱཾསཀ་མཆོག་གསུངས་[7]སོ།། དེ་ལས་འཇིག་རྟེན་ལ་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་ནི་པཱ་ཎི་ནི་ཞེས་པ་འདི་ཡིན་ལ། གོང་གི་སྒྲུབ་བྱེད་དེ་དག་ལས་པཱ་ཎི་ནིའི་ཡུམ་གྱི་མཚན་ལ་དཱཀྵཱི་དང་ཡབ་ཀྱི་མཚན་ལ་པཎིན྄་ཡིན་པར་སྣང་།

ཁོང་འཁྲུངས་ཡུལ་ནི་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》ཏུ་འབྱུང་བ་[8]ལྟར་ན་ག་ར་ཏུ་རའི་ལྗོངས་ཞེས་གུང་འགྱུར་དུ་གསལ་ཡང་མ་ཡིག་རང་དུ་(娑羅睹邏)ཧྲ་ལོ་ཏུ་ལོ་ཡི་ལྟ་བུར་འདོན་པ་ནི་རྒྱ་སྐད་དུ་སྒྲ་དག་པར་མ་ཐོན་པ་མ་གཏོགས་ཤ་ལཱ་ཏུ་ར་རང་དུ་ངེས། ཤ་ལཱ་ཏུ་ར་ནི་གནའ་བོའི་དྲི་ཟའི་ཡུལ་ཤ་ལཱ་ཏུ་ར་སྟེ། དེང་གི་པ་ཀི་སྠན་གྱི་ཆུ་མོ་སིནྡྷུ་དང་ཀ་བུལ་འདྲེས་མཚམས་ན་ཆགས་པའི་ལ་ཧོར་དང་ཉེ་བའི་གནས་ཤིག་ཏུ་ཁེལ་ཡོད་པ་དང་། གཞན་ཡང་བ་ལ་བྷིའི་རྒྱལ་བོ་བདུན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་ཉི་མའི་སྐབས་ཀྱི་བརྐོས་ཡིག་ཅིག་ཏུ་པ་ཎི་བར་ཤ་ལཱ་ཏུ་རི་བ་ཞེས་ཀྱང་བོས་ཏེ། དེའི་དོན་ནི་ཤ་ལཱ་ཏུ་རའི་མི་ཡིན་པས། དེང་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་མཚམས་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན་པ་ཎི་བ་ནི་པ་ཀི་སྠན་གྱི་མི་ལགས་སོ།།

ཁོང་གི་འཁྲུངས་ལོ་ནི་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》ལྟར་ན། སྟོན་པ་འདས་པའི་ལོ་ལྔ་བརྒྱའམ་བཞི་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་རྗེས་སུ་བྱོན་པར་བཞེད་པ་ཡིན་པས། སྤྱི་ལོའི་དུས་རབས་དང་བོའི་ཡས་མས་སུ་ཡིན་དགོས་པར་འགྱུར་ན་ཡང་། དེང་གི་མཁས་པ་ཁག་གི་བཞེད་པ་མི་མཐུན་ཏེ། སྤྱི་ལོའི་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་བདུན་པར་བྱོན་པར་འདོད་མཁན་དང་། དེ་བཞིན་དྲུག་པ་དང་། ལྔ་བ་དང་། བཞི་བ་སོགས་སུ་བཞེད་མཁན་ཡང་ཡོད་པས་གཅིག་ཏུ་མ་ངེས་སོ།།

འདིར་གླེང་རིན་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་ནི་ལེགས་སྦྱར་སྨྲ་བ་གྲགས་ཅན་ཁར་ཌོ་ན་(Cardona)སྟེ། ཁོང་གིས་པ་ཎི་བའི་བྱོན་ལོའི་སྐོར་ལ་རྒྱུ་མཚན་གཉིས་གསུངས་པ་ལས། དང་བོ་ནི། པ་ཎི་བའི་སྒྲ་མདོ་《སྐབས་བརྒྱད་མ》ཡི་སྐབས་བཞི་བའི་རྐང་བ་དང་བོའི་མདོ་རིམ་ཞེ་དགུ་བར་“ཡ་བ་ཡ་བ་ན་”ཞེས་སོགས་འབྱུང་བ་ནི་ཡ་བ་ནཱ་ནཱི་ལི་པིའོ་ཞེས་འགྲེལ་བ་གསལ་ལྡན་དུ་འབྱུང་བ་ལྟར་གྷི་རིག་གི་ཡི་གེ་སྟོན་པར་བཞེད་ཅིང་། རྒྱུ་མཚན་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་པ་ཎི་བ་ནི་ཨེ་ལེགས་ཟན་ཊར་ལས་འཕྱི་བར་བྱོན་པར་བཞེད་པ་དང་། གཉིས་པ་ནི། ཡང་གཞུང་དེ་ཉིད་ཀྱི་སྐབས་གཉིས་པའི་རྐང་བ་དང་བོའི་མདོ་རིམ་བདུན་ཅུ་བར་“ཀུ་མཱ་ར་ནི་ཤྲམཎཱ་ལ་སོགས་པས་སོ་”ཞེས་འབྱུང་བའི་ཤྲ་མ་ཎཱ་ནི་དགེ་སྦྱོང་མར་གོ་ཞིང་། དེ་ནི་ནང་བའི་དགེ་སློང་མར་གོ་བ་ཡིན་པས། པ་ཎི་བ་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པའི་རྗེས་སུ་བྱོན་པར་བཞེད་པའོ།། རྒྱུ་མཚན་གཉིས་པ་དེར་ཀེ་བྷི་པཱ་ཋག་མཆོག་(K.B.Pathak)གིས་ཤྲ་མ་ཎཱ་ཞེས་པ་དེ་རྒྱལ་བ་བའི་དགེ་སྦྱོང་མར་ཡང་གོ་ཆོག་པས་ཁྱབ་པ་མེད་ཚུལ་བསྟན་ཡོད།

གང་ལྟར་ཡང་། སྤྱི་ལོ་༡༩༣༩ལོར་འཁྲུངས་ཤིང་ད་དུང་སྐུ་འཚོ་གཞེས་གནང་བཞིན་པའི་འཇར་མན་གྱི་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་ཧི་ནུ་བྷེར་(Oskar von Hinüber) (༡༩༩༠།ཤ༣༤)དང་༡༩༤༧ལོར་འཁྲུངས་པའི་ཕོལ་ཁ་(Harry Falk )(༡༩༩༣།ཤ༣༠༤)གཉིས་ཀྱིས་པ་ཎི་བ་ནི་རྒྱལ་བོ་མྱ་ངན་མེད་དང་དུས་མཉམ་ལྟ་བུར་བྱོན་པ་སྟེ་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་ལོ་༣༥༠ལོར་བཞག་ན་འཐད་པར་གསུངས་ལ། དེ་ཡང་《ལང་ཀར་གཤེགས་པ་》ལས།[9]  “སྒྲ་བྱེད་པ་ནི་པ་ཎི་ནི། །རྐང་པའི་མིག་དང་ཆེ་དབང་དང་། །ཚངས་པ་དང་ནི་གར་ག་དང་། །འཇིག་རྟེན་རྒྱང་ཕན་བྱེད་པ་འབྱུང་། །ཀཱ་ཏྱཱ་ཡ་ན་མདོ་བྱེད་པ། །མཆོད་སྦྱིན་བལ་ཀ་དེ་བཞིན་ཏེ། །བྷུ་དྷུ་ཀ་དང་སྐར་མཁན་དག །རྩོད་པའི་དུས་ན་འབྱུང་བར་འགྱུར། །”ཞེས་ཀྱང་འབྱུང་བ་ལྟར། པ་ཎི་བ་སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་བཞི་བའམ་གསུམ་པའི་ནང་དུ་བྱས་ན་སྟོན་པའི་རྗེས་སུ་བྱོན་པར་འགྲོ་བས་ནང་བའི་ལུགས་དང་མཐུན་ལ། དེང་གི་མཁས་པ་གྲགས་ཅན་ཁག་གི་ལུགས་དང་ཡང་མཐུན་པས་ལེགས་པར་སྣང་ངོ་།།

དེ་ཡང་གོང་དུ་དྲངས་པའི་ཞོན་ཙང་གི་ལམ་ཡིག་ལྟར་ན། “རེ་ཞིག་ན་སྒྲ་ནུབ་ནས་ཧོར་ཁོངས་སུ་ལུས་པ་ལ་ལོ་བརྒྱ་བའི་དུས་སུ་བྲམ་ཟེ་པ་ཎི་སྐྱེས་ནས་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་བསྒྲུབ་པས་འགྲུབ་སྟེ་ཞལ་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་། དབང་ཕྱུག་གིས་སྨྲ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ས་བོན་བསྩལ།[10]”ཞེས་པ་ལྟར། རེ་ཞིག་ན་སྒྲ་ནུབ་ནས་ཞེས་པ་ནི་ཧ་ཅང་ཐུགས་མད་དེ། པ་ཎི་བའི་སྒྲ་མདོ་ནི་སྒྲ་མདོ་ཐོག་མ་མིན་པར། སྔོན་བྱོན་གྱི་སློབ་དཔོན་གང་མང་གི་རིགས་པའི་ཉིང་བཅུད་འདུས་པ་མཁས་པ་དག་གིས་གླེང་ལ། ཁོང་གི་ཡོངས་གྲགས་སུ་པ་ཎི་བའི་མདོ་དང་དོན་དུ་《སྐབས་བརྒྱད་མ》བགྱི་བར་ཡང་ཁོང་གི་སྔོན་དུ་བྱོན་པའི་སློབ་དཔོན་བཅུའི་མཚན་འབྱུང་སྟེ། སྐབས་དྲུག་པར་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་ཨཱ་པི་ཤ་ལི[11]། སྐབས་དང་བོ་སོགས་སུ་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་ཀཱ་ཤྱ་པ་[12]སྟེ་འོད་སྲུངས། སྐབས་བརྒྱད་པ་སོགས་སུ་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་གཱ་རྒྱ[13]། སྐབས་དྲུག་པ་སོགས་སུ་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་གཱ་ལ་བ[14]། སྐབས་དྲུག་པར་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་ཙཱ་ཀྲ་བརྨན[15]། སྐབས་བདུན་པར་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་བྷཱ་ར་དྷྭ་ཛ་[16]སྟེ་རྒྱལ་མཚན་ཁུར། སྐབས་གསུམ་པ་སོགས་སུ་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་ཤཱ་ཀ་ཊཱ་ཡ་ན[17]། སྐབས་བརྒྱད་པ་སོགས་སུ་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་ཤཱ་ཀ་ལྱ[18]། སྐབས་ལྔ་བར་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་སེ་ན་ཀ[19]། སྐབས་དྲུག་པར་འབྱུང་བའི་སློབ་དཔོན་སྥོ་ཊཱ་ཡན་[20]བཅས་བཅུའོ།། དེ་བས་པ་ཎི་བ་ནི་སྒྲའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་བྱུང་བའི་མཁས་པ་གཅིག་པོ་དེ་མ་ཡིན་པར། རྒྱུ་སྐར་ཁྲོད་ཀྱི་ཟླ་བ་ལྟ་བུར་གྱུར་བ་སྟེ། ཁོང་གི་མཁྱེན་ཡོན་དང་མཛད་འཕྲིན་གྱིས་མཁས་པ་གཞན་དག་གི་མཛད་པ་མོག་པོར་བྱས་པ་ཙམ་མོ།།

ལམ་ཡིག་ཏུ་“དེའི་གདུང་འཛིན་བྲམ་ཟེ་སྒྲ་ལ་མཁས་པ་མང་པོ་བྱུང་ཞིང་འབྱུང་བར་འགྱུར་བཞིན་པ་དང་ད་དུང་ཡང་འབྱུང་བར་འགྱུར་བར་སྣང་ངོ་།།[21]”ཞེས་པ་ཐུགས་མད་དེ། ཁོང་གི་གདུང་འཛིན་དེང་སང་གི་བར་དུ་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་བྱུང་བ་ནི་འོག་གི་རེའུ་མིག་ཏུ་གསལ་བར་དེར་གཟིགས་པར་ཞུ།

པ་ཎི་བ་དང་དུས་མཉམ་པའི་སློབ་དཔོན་ཁག་ནི་ཤཽ་ན་ཀ། དེ་བཞིན་ཡཱ་སྐ། བྱཱ་ཌི། པིཾ་གལ་སྟེ་དྲང་སྲོང་སེར་སྐྱ་སྡེབ་སྦྱོར་གྱི་གཞུང་མཛད་མཁན་དེ་ཡིན་ལ། སེར་སྐྱ་ནི་པ་ཎི་བའི་སྤུན་ཡིན་པར་ཡང་ཁ་ཅིག་བཞེད། ཡཱ་སྐ་ནི་ངེས་ཚིག་ཅེས་པའི་གཞུང་བྱེད་པོར་འདོད་ཅིང་། བྱཱ་ཌི་ནི་《འཆི་མེད་མཛོད་》ཀྱི་འགྲེལ་བ་འདོད་འཇོ་བ་མོར་ཡང་ལན་མང་འབྱུང་བ་ཡིན་ལ། སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་སྟོབས་ཀྱི་ལྷ་ལྟར་ན། བྱཱ་ཌི་ནི་པཱ་ཎི་ནིའི་ཨ་ཞང་གི་བུ་ཡིན་པར་གསུང་[22]ངོ་།།

སློབ་དཔོན་འདི་དང་ཀ་ཏའི་བུའམ་མཆོག་སྲེད། དྲང་སྲོང་སྙིམ་ལྷུང་བཅས་གསུམ་ལ་ཐུབ་པ་རྣམ་གསུམ་ཟེར་ཞིང་། ལེགས་སྦྱར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་ལྟ་བུར་བརྩི་བ་ཡིན།  པ་ཎི་བས་མཛད་པའི་《མདོའི་གླེགས་བམ་》དང་《དབྱིངས་ཀྱི་གླེགས་བམ་》དང་། 《ཚོགས་པའི་གླེགས་བམ་》 དང་《ཨུཎ྄་ལ་སོགས་པ་》དང་།  དེ་བཞིན་《རྟགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་བསྟན་པ་》བཅས་བསྟན་བཅོས་ལྔ་ལ་པ་ཎི་བའི་ལུང་སྟོན་པ་ཞེས་བགྱི་བ་ལས་པ་ཎི་བའི་ལུང་སྟོན་པ་མདོའི་གླེགས་བམ་གཅིག་པུར་གོ་ན་ཁ་མ་ཚང་བའི་སྐྱོན་འབྱུང་བ་ཡིན། དེ་བཞིན་མཆོག་སྲེད་ཀྱིས་《རྣམ་པར་འགྲེལ་བ་》རུ་པ་ཎི་བའི་གཞུང་ལ་འགྲེལ་བ་དང་ཁ་སྣོན་བརྒྱབ་པ་ཁག་དེང་སང་དཔེ་ལོགས་སུ་རྙེད་དུ་མེད་ཀྱང་། ཆ་འགའ་བསྟན་དུ་ཡོད་པ་ནི་དྲང་སྲོང་སྙིམ་ལྷུང་གིས་མཛད་པའི་《བཤད་པ་ཆེན་པོ་》རུ་ཕྱོགས་སྔར་བཀོད་པ་ཁག་ལས་རྟོགས་པར་གྱུར་བ་ཡིན། དེ་བས་ཁོང་གསུམ་ལ་སྒྲའི་ལུགས་ཀྱི་ཐུབ་ཆེན་རྣམ་གསུམ་ཟེར་ཞིང་། སྒྲ་ལ་ཕྱག་རྗེས་ཧ་ཅང་ཆེ་བས། མཆོད་བརྗོད་ཁག་ཏུའང་། “རྣམ་འགྲེལ་བྱེད་པོ་མཆོག་སྲེད་དང་།། བཤད་ཆེན་མཛད་པོ་སྙིམ་ལྷུང་དང་།། མདོ་མཛད་པཱ་ཎི་ནི་ལ་སྟེ།། ཐུབ་པ་གསུམ་པོར་ཕྱག་འཚལ་ལོ།།[23]” ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར་རོ།།

པ་ཎི་བའི་སྐོར་《གཏམ་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོ་》ལས་འབྱུང་བ་གཤམ་གསལ་ལྟར་ཏེ། ཇི་སྐད་དུ། 《གཏམ་ཆུ་བོ་རྒྱ་མཚོ་》[24]ཡི་རླབས་བཞི་བའི་ནང་དུ་གསལ་བ་ལྟར་ན། “དེ་ཡི་ཚེ་ན་བ་རྵ་ཡི། །སློབ་མའི་སྡེ་ནི་ཆེར་གྱུར་ཏེ། །དེ་ལ་གཅིག་ནི་པཱ་ཎི་ནི། །བགྱི་བའི་བློ་གྲོས་དམན་པ་བྱུང་། །སྲི་ཞུས་ཀུན་ནས་ཉོན་མོངས་ཤིང་། །ངལ་དེ་བརྵའི་ཆུང་མ་ཡིས། །རིག་པ་རྙེད་ཕྱིར་དཀའ་ཐུབ་སླད། །གངས་ཅན་རི་བོར་བརྫངས་བཞིན་སོང་། །དེར་ནི་དཀའ་ཐུབ་དྲག་པོ་ཡིས། །གཙུག་ན་ཟླ་བ་མཉེས་བྱས་པས། །རིག་པ་ཀུན་གྱི་སྒོ་མོ་སྟེ། །ལུང་དུ་སྟོན་པ་གསར་བ་བརྙེས། །དེ་ནས་དེ་ནི་ཕྱིར་འོངས་ཏེ། །རྩོད་པའི་སླད་དུ་ང་བོས་གྱུར། །བདག་ཅག་རྩོད་པར་རབ་ཞུགས་ནས། །ཉིན་མ་བདུན་དག་སོང་བར་གྱུར། །བདག་གིས་ཉིན་མ་བརྒྱད་པ་ལ། །ཁོ་ནི་ཕམ་པར་བགྱིས་མ་ཐག །མཁའ་ལ་གནས་པའི་བདེ་འབྱུང་གིས། །ཧཱུཾ་མཛད་སྒྲ་ཆེན་བསྒྲགས་བྱས་ནས། །དབང་བོ་ཡི་ནི་ལུང་སྟོན་པ། །དེ་ཡིས་རབ་ཏུ་གཞོམ་མཛད་པས། །པ་ཎི་བ་ནི་ཡོངས་རྒྱལ་ཏེ། །བདག་ཅག་སླར་ཡང་རྨོངས་པར་གྱུར།།”[25]    ཞེས་གསལ་བ་ལྟར། བོད་ཀྱི་སྒྲའི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྒྲའི་དར་འཕེལ་གྱི་བྱུང་བ་བརྗོད་པའི་སྐབས་སུ་ཞལ་གཅིག་གྲགས་ལྟ་བུར་པ་ཎི་བ་ནི་ཐོག་མར་དབང་བོ་ཧ་ཅང་རྟུལ་བ་ཞིག་དང་དེ་ནས་ལྷ་ཆེན་མཉེས་པར་བྱས་ནས་མཆོག་ཐོབ་སྟེ། མཁས་པའི་དབང་བོར་གྱུར་ཚུལ་གསལ་བའང་། གཏམ་ཆུ་བོའི་རྒྱ་མཚོའི་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལས་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་རྣམས་ལ་རྒྱ་གར་པཎ་ཆེན་དག་གིས་སྙན་བརྒྱུད་དུ་གསུངས་པ་ཞིག་ཡིན་པར་གསལ་ལོ། །

ལར་སི་ཏུ་མཆོག་གིས་《ཙནྡྲ་བའི་རྣམ་བཤད་བརྡ་སྤྲོད་གཞུང་ལུགས་རྒྱ་མཚོར་འཇུག་ཅིང་ལེགས་བཤད་རིན་ཆེན་འདྲེན་པའི་གྲུ་གཟིངས་》སུ།  “འདར་ལོའི་ནོར་ཤིང་དུ་སྒྲ་མདོ་ཆེན་པོ་བརྒྱད་བགྲང་བའི་སྐབས་སུ། ལྷའི་བུ་ཟླ་བས་བྱས་པའི་ཙནྡྲ་བྱཱ་ཀ་ར་ཎ། ཞེས་ཟེར་ནའང་། བ་ལ་བྷ་དྲ་སོགས་ཀྱི་ངག་སྒྲོས་ཡིན་འདྲ་བ་བོད་པ་རྣམས་ལ་གང་བྱས་ཀྱང་ཆོག་སྙམ་པའི་ཧམ་བརྫུན་ཡིན་ཏེ་འཕགས་ཡུལ་གྱི་མཁས་པ་རྣམས་ལ་ཡེ་མ་གྲགས་པའི་ཕྱིར་རོ།།[26]”ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར།  རང་རེའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་འབྱུང་ཁག་དང་སྒྲ་མདོའི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཏུ་གཏམ་རྒྱུད་ཕན་ཚུན་བསྲེས་པ་ཡང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་འདི་གཅིག་ནས་བོད་རྣམས་གཏམ་རྒྱུད་ལ་དགའ་བ་ཙམ་དོན་དུ་གཉེར་ཆེས་པས་ནོངས་པ་དང་གཉིས་ནས་གོང་དུ་སི་ཏུས་གསུངས་པ་ལྟར་བོད་པ་རྣམས་ལ་གང་བྱས་ཀྱང་ཆོག་སྙམ་པའི་ཁྱད་དུ་གསོད་པ་དེར་ཐུག་ཡོད་པར་སེམས་སོ།།

གཉིས་པ། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་ཁྱད་ཆོས་རགས་ཙམ་བཤད་པ།

སྤྱིར་ལེགས་སྦྱར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་པ་ཕལ་མོ་ཆེ་ནི་བྲམ་ཟེ་པ་ཎི་བའི་བརྡ་སྤྲོད་པ་གཞིར་བཞག་པ་ཡོངས་གྲགས་ལ། དེ་ལ་ཀ་ཏའི་བུས་《རྣམ་འགྲེལ་》ཞེས་པའི་གཞུང་འགྲེལ་མཛད་དེ་དེ་ལ་འགྲེལ་བཤད་དང་སུན་འབྱིན་ཧོར་ཀོང་གསབ་པ་ལ་སོགས་པའི་བྱ་བ་བྱས། དེ་བཞིན་དྲང་སྲོང་སྙིམ་ལྷུང་གིས་《བཤད་པ་》ཞེས་པའི་གཞུང་མཛད་དེ་པ་ཎི་བའི་ལུགས་དང་ཀ་ཏའི་བུའི་ལུགས་ལ་འགྲེལ་བཤད་དང་དམིགས་བསལ་གྱིས་ཕྱི་མར་བརྒལ་བརྟག་ལན་མང་མཛད། སྤྱིར་ཐུབ་པ་གསུམ་ལས་ཕྱི་མ་ནི་སྔ་མ་གཉིས་ལས་གཙིགས་སུ་འཛིན་ཏེ། སྙིམ་ལྷུང་ནི་བྱོན་ཕྱིས་པ་དང་སྒྲའི་ལུགས་ཕལ་མོ་ཆེར་མཇལ་སྐལ་བྱུང་བས་ཚད་ཐུབ་ཏུ་འཛིན་པ་ཡིན།    ཀཻ་ཡ་ཊས་ཀྱང་(༢་༤་༢༦)སྐབས་གཉིས་པའི་རྐང་བ་བཞི་བའི་མདོ་རིམ་ཉེར་དྲུག་པ་འགྲེལ་བའི་ཚེ།   ཇི་སྐད་དུ།  “མུནིདྭཡཱཙྩ བྷཱཥྱཀཱརཿ པྲམཱཎཏརཾ ཨདྷིཀལཀྵྱདརྴིཏྭཱཏ྄།”  [མཚན་མ་ལྷག་ཏུ་མཐོང་བའི་ཕྱིར། ཐུབ་པ་གཉིས་ལས་བཤད་མཛད་ཉིད་མཆོག་ཏུ་ཚད་མར་གྱུར་བའོ་་་]ཞེས་སོགས་གསུངས་པ་བཞིན་ནོ།།

དེ་ཡང་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》ཏུ་ “དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་བསྒྲུབ་པས་འགྲུབ་སྟེ་ཞལ་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་། དབང་ཕྱུག་གིས་སྨྲ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ས་བོན་བསྩལ།[27]”ཞེས་འབྱུང་བ་ནི། དེང་གི་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་སྒྲའི་བཤད་རྒྱུན་ཡང་ཤིན་ཏུ་མཐུན་པ་སྟེ།  ཇི་སྐད་དུ་པ་ཎི་བའི་མཆོད་བསྟོད་ཁག་ཏུ། “གར་དབང་གིས་ནི་གར་གྱི་མཇུག་དག་ལ།། དྲང་སྲོང་སེ་ན་ཀ་སོགས་བསྒྲལ་འདོད་པས།། ཌམ་རུ་ལན་དགུ་ལན་ལྔར་དཀྲོལ་མཛད་དེ།། དབང་ཕྱུག་མདོ་ཡི་དྲ་བ་འདི་བྱས་སོ།།[28]” ཞེས་པ་ནི། དབང་ཕྱུག་གིས་པ་ཎི་བར་སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ས་བོན་བསྩལ་བ་སྟེ། གར་གྱི་དབང་བོ་དབང་ཕྱུག་གིས་དྲང་སྲོང་སེ་ན་ཀ་ལ་སོགས་པ་བསྒྲལ་བར་འདོད་པས། ཌ་མ་རུ་ལན་དགུ་དང་ཡང་སྐྱར་ལན་ལྔར་དཀྲོལ་བ་སྟེ། བསྡོམས་པས་ལན་བཅུ་བཞིར་དཀྲོལ་ནས་དབང་ཕྱུག་གི་མདོའི་དྲ་བ་འདི་དག་བྱས་པ་སྟེ། དོན་ལ་འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གིས་བསྩལ་བའི་མདོ་བཅུ་བཞི་བོ་འདི་དག་ཡིན་པར་གོའོ།།

अइउण् १। ऋलृक् २। एओङ् ३। ऐऔच् ४। हयवरट् ५। लण् ६। ञमङणनम् ७। झभञ् ८। घढधष् ९। जबगडदश् १०। खफछठथचटतव् ११। कपय् १२। शषसर् १३। हल् १४।

इति माहेश्वराणि सूत्राण्यणादिसंज्ञार्थानि।

ཨཨིཨུཎ྄། རྀལྀཀ྄། ཨེཨོང྄། ཨཻཨཽཙ྄། ཧཡཝརཊ྄། ལཎ྄། ཉམངཎནམ྄། ཛྷབྷཉ྄། གྷཌྷདྷཥ྄། ཛབགཌདཤ྄། ཁཕཚཋཐཙཊཏབ྄། ཀཔཡ྄། ཤཥསར྄། ཧལ྄།

ཞེས་པ་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའི་མདོ་ཨཎ྄་ལ་སོགས་པའི་མིང་གི་དོན་རྣམས་སོ།།

འདི་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་ནི་བོད་ཀྱི་མཁས་པ་མང་བོས་འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་ཆེན་མོ་ཡིན་པར་བཞེད་པ་ལྟར་རོ།། དབང་ཕྱུག་གི་མདོ་འདི་ལ་བརྟེན་ནས་པ་ཎི་བས་སྒྲ་མདོའི་ཡི་གེ་སོ་སོར་བསྡུ་བ་མཛད་ཡོད་པ་སྟེ། ཡི་གེའི་སོ་སོར་བསྡུ་བའི་རྣམ་གཞག་འདི་མ་རྟོགས་ན་སྒྲ་པ་ཎི་བར་འཇུག་པའི་ཐབས་མེད་པས། ཐོག་མར་དེ་རགས་ཙམ་བརྗོད་ན།

《འགྲེལ་བ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་པ་》རུ། “གཅིག་དང་གསུམ་དང་སླར་ཡང་གཅིག། བཞི་དང་གཅིག་དང་གསུམ་དང་གསུམ།། གཅིག་གཉིས་དྲུག་དང་དེ་བཞིན་གཅིག། བཞི་དང་ལྔ་དང་དྲུག་ཉིད་དོ།།[29]” ཅེས་ཡི་གེ་སོ་སོར་བསྡུ་བ་༤༡ཡོད་པ་བསྟན་ཡོད་པ་སྟེ། ༡། ཨཎ྄ ༢། ཨཀ྄ ཨིཀ྄ ཨུཀ྄ ༣། ཨེང྄ ༤།  ཨཙ྄ ཨིཙ྄ ཨེཙ྄ ཨཻཙ྄ ༥། ཨཊ྄ ༦། ཨཎ྄ ཨིཎ྄ ཡཎ྄ ༧། ཨམ྄ ཡམ྄ ངམ྄ ༨། ཡཉ྄ ༩། ཛྷཥ྄ བྷཥ྄ ༡༠། ཨཤ྄ ཧཤ྄ བཤ྄ ཛྷཤ྄ ཛཤ྄ བཤ྄ ༡༡། ཚབ྄ ༡༢། ཡཡ྄ མཡ྄ ཛྷཡ྄ ཁཡ྄ ༡༣། ཡར྄ ཛྷར྄ ཁར྄ ཙར྄ ཤར྄ ༡༤། ཨལ྄ ཧལ྄ བལ྄ རལ྄ ཛྷལ྄ ཤལ྄། བཅས་བསྡོམས་པས་སོར་བསྡུ་ཞེ་གཅིག་ཡོད་དོ།།

དེ་ཡང་། 《འགྲེལ་བ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་པ་》རུ། “ཨཎ། ཨཀ །ཨིཀ །ཨུཀ །ཨེང་། ཨཙ། ཨིཙ། ཨེཙ། ཨཻཙ། ཨཎ། ཨི་ཎ། ཡ་ཎ། ཨམ། ཡམ། ཉམ། ངམ། ཛྷཥ། བྷཥ། ཨཤ། །ཧཤ །བཤ །ཛཤ །ཛྷཤ །བཤ །ཚབ། ཡཡ། མ་ཡ། ངྷཡ། ཁ་ཡ། ཙཡ། ཡར། ཛྷར། ཁར། ཙར། ཤར། ཨལ། ཧལ། ཝལ། རལ། ཛྷལ། ཤལ། གཅིག་དང་གསུམ་དང་དེ་བཞིན་གཅིག །བཞི་དང་གསུམ་དང་བཞི་དང་ནི། །གཅིག་གཉིས་དྲུག་དང་དེ་བཞིན་གཅིག །ལྔ་དང་ལྔ་དང་དྲུག་ཉིད་དོ། །མན་ངག་ཇི་བཞིན་ཎ་ཡིག་སོགས། །གཟུང་བྱ་ཡི་གེའི་གོ་རིམས་བཞིན། །སོ་སོར་སྡུད་དོ་དེ་ཡང་ནི། །འདིར་ནི་བཞི་བཅུ་རྩ་གཉིས་བརྗོད།[30]”

དེ་སྐོར་ལེགས་བཤད་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་ཤིང་རྟར། “དེ་ལྟར་ན་བསྡུ་བའི་གྲངས་ནི་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཅིག་སྟེ།
གཅིག་ལས་གྱུར་པ་ང་ཉ་ཎ་བ་ཊ། །
གཉིས་ལས་ཥ་དང་གསུམ་ལས་ཀ་ཎ་མ། །
བཞི་ལས་ཙ་ཡ་ལྔ་ལས་ར་ཡིག་དང༌། །

དྲུག་ལས་ཤ་ལ་དག་ནི་བསྡུ་བར་བཤད། ། ཅེས་བྱུང་སྟེ། ང་ཡིག་དང་ཉ་ཡིག་དང་ཎ་ཡིག་གོང་མ་དང་བ་ཡིག་དང་ཊ་ཡིག་རྣམས་ཀྱིས་སོ་སོར་བསྡུ་བ་རེ་རེ་སྟོན་པར་བྱེད་དེ། ང་སྦྱར་བས་ཨེང༌། ཉ་སྦྱར་བས་ཡཉ། ཎ་གོང་མ་སྦྱར་བས་ཨཎ། བ་སྦྱར་བས་ཚབ། ཊ་སྦྱར་བས་ཨཊ་རྣམས་སོ། ། ཥ་ཡིག་སྦྱར་བས་སོ་སོར་བསྡུ་བ་གཉིས་སྟོན་ཏེ། ཛྷ་ལ་སྦྱར་བས་ཛྷཥ་དང་བྷ་ལ་སྦྱར་བས་བྷཥ་དག་གོ། ། ཀ་ཡིག་དང་ཎ་ཡིག་དང་མ་ཡིག་རྣམས་ཀྱིས་སོ་སོར་བསྡུ་བའི་བརྡ་གསུམ་གསུམ་སྟོན་པར་བྱེད་དེ། ཀ་ཡིག་སྦྱར་བས། ཨཀ། ཨིཀ །ཨུཀ་རྣམས་དང༌། ཎ་ཡིག་འོག་མ་སྦྱར་བས། ཨཎ། ཨིཎ། ཡཎ་རྣམས་དང༌། མ་ཡིག་སྦྱར་བས། ཨམ། ཡམ། དམ་རྣམས་སོ། ། ཙ་ཡིག་དང་ཡ་ཡིག་དག་སྦྱར་བས་སོ་སོར་བསྡུ་བའི་བརྡ་བཞི་སྟོན་པར་བྱེད་དེ། ཙ་སྦྱར་བས། ཨཙ། ཨིཙ། ཨེཙ། ཨཻཙ་རྣམས་དང༌། ཡ་སྦྱར་བས། ཡ་ཡ།མ་ཡ། ཛཡ། ཁ་ཡ་རྣམས་སོ། ། ར་ཡིག་སྦྱར་བས་སོ་སོར་བསྡུ་བའི་བརྡ་ལྔ་སྟོན་པར་བྱེད་དེ། ཡར། ཛྷར། ཁར། ཙར། ཤར་རྣམས་སོ། ། ཤ་ཡིག་དང་ལ་ཡིག་སྦྱར་བས་སོ་སོར་བསྡུ་བའི་བརྡ་དྲུག་སྟོན་ཏེ། ཤ་སྦྱར་བས། ཨཤ། ཧ་ཤ། ཝཤ། ཛྷཤ། ཛཤ། བཤ་སོགས་དང༌། ལ་སྦྱར་བས། ཨལ། ཧལ། ཝལ། རལ། ཛྷལ། ཤལ་རྣམས་ཏེ། དེ་ལྟར་བཞི་བཅུ་ཞེ་གཅིག་ནི་སོ་སོར་བསྡུ་བའི་བརྡ་ཆད་དོ། །[31]”ཞེས་པས་ཡི་གེ་སོར་སྡུད་ཀྱི་གྲུབ་ཚུལ་ལེགས་པར་བཤད་ལ། སོར་སྡུད་ཀྱི་དོན་ནི། སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་པར། “དང་པོའི་ཡི་གེ་དང་མཐའི་བར་དུ་གནས་པ་རྣམས་དང་རང་ཉིད་ཀྱང་སོ་སོར་བསྡུ་སྟེ། སོ་སོ་བ་ཡང་འཛིན་པར་འགྱུར་རོ་ཞེས་པའི་དོན་ཏོ།།[32]”ཞེས་པ་ལྟར་རོ།།

དེ་བཞིན་《སྐབས་བརྒྱད་མ་》རང་དུ་འབྱུང་བ་ནི་སོར་བསྡུ་༤༡ཡིན་ལ། གཅིག་མཆོག་སྲེད་ཀྱི་《རྣམ་འགྲེལ་》དུ་འབྱུང་བ་དང་། ཨུཎ྄་ལ་སོགས་པ་ནས་དྲངས་པའི་སོར་བསྡུ་སོགས་བསྡུས་པས་༤༦བར་དུ་བཤད་ཀྱང་། རྩ་བར་གྱུར་བ་ནི་༤༡པོ་དེ་རྣམས་སོ།།

དེ་ཡང་ཡི་གེ་སོར་བསྡུའི་དོན་རེ་རེ་བཞིན་རེའུ་མིག་ཏུ་བཀོད་ན། འདི་ལྟ་སྟེ།

དེ་ཡང་ཨཀ྄་ཞེས་པ་ནི་དབྱངས་ཅན་མར་“ཨ་ཨི་ཨུ་རྀ་ལྀ་མཚུངས་པ་རྣམས་སོ།།[33]”ཞེས་པ་འདྲ་ལ། ཨཙ྄་ནི་དབྱངས་ཅན་མར་“གཉིས་པོ་རྣམས་དབྱངས་སོ་[34]”ཞེས་པ་དང་འདྲ། ཨེཙ྄་ནི་དབྱངས་ཅན་མར་ “ཨེ་ཨཻ་ཨོ་ཨཽ་མཚམས་སྦྱོར་གྱི་དབྱངས་རྣམས་སོ།།[35]” ཞེས་པ་འདྲ་ལ། འདིར་ཧལ྄་ནི་དབྱངས་ཅན་མའི་སྐབས་ཀྱི་“ཧ་ས་གསལ་བྱེད་རྣམས་སོ།།[36]”ཞེས་པ་དང་མཚུངས། དེ་བཞིན་ཨལ྄་ཞེས་པར་དབྱངས་དང་གསལ་བྱེད་ཐམས་ཅད་འདུས་པ་ལ་སོགས་པས། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་མདོ་ནི་དོན་གྱི་མདོ་ཡིན་པ་འདི་ལས་ཀྱང་རྟོགས་ཐུབ།

དེ་ཡང་ལས་དང་བོ་བ་རྣམས་ཀྱི་སླད་དུ། 《དབྱངས་ཅན་སྒྲ་མདོ་》དང་པ་ཎི་བ་གཉིས་ཅུང་ཙམ་བསྡུར་ནས་བཀྲལ་ན། འདི་ལྟར། 《སྐབས་བརྒྱད་མ་》ཡི་མདོ་ཐོག་མ་“བྲྀདྡྷརཱདཻཙ྄”སྟེ་“ཨཱཏ྄་ཨཻཙ྄་འཕེལ་བའོ།།[37]”ཞེས་པའི་དོན་ནི། ཨཱཏ྄་ཞེས་པས་ཨཱ་ཡིག་དང་། ཨཻཙ྄་ཞེས་པས་ཨཻ་དང་ཨཽ་ཡི་སོ་སོར་བསྡུ་བ་ཡིན་པས། ཨཱ་དང་ཨཻ་དང་ཨཽ་བཅས་ནི་འཕེལ་བའི་མིང་ཅན་ནོ་ཞེས་པའི་དོན་དང་། ཡང་མདོ་གཉིས་པ་“ཨདེང྄གུཎཿ”སྟེ་“ཨཏ྄་ཨེང྄་ཡོན་ཏན་ནོ།།[38]”ཞེས་པའི་དོན་ནི་ཨཏ྄་ཞེས་པ་ཨ་ཡིག་དང་། ཨེང྄་ཞེས་པ་ཨེ་ཡིག་དང་ཨོ་ཡིག་གི་སོ་སོར་བསྡུ་བ་ཡིན་པས། ཨ་དང་ཨེ་དང་ཨོ་ནི་ཡོན་ཏན་ནོ་ཞེས་པ་སྟེ། དེ་གསུམ་ཡོན་ཏན་གྱི་མིང་ཅན་ནོ་ཞེས་པའི་དོན་ནོ།། དེ་ཡང་“ཨུཔདེཤེཛནནཱསིཀཨིཏ྄”ཞེས་པ་ནི་ཨིཏ྄་མིང་ཅན་གྱི་སྒྲ་བཤད་དེ། འདར་འགྱུར་དུ་“ཉེ་བའི་ཡུལ་ལ་ཨཙ་དང་རྗེས་སུ་སྣ་ལྡན་འགྲོ་བའོ།།[39]”ཞེས་པའི་ཉེ་བའི་ཡུལ་ཞེས་པ་ནི་ལེགས་པར་མ་འགྱུར་ཏེ། ཨུཔདེཤེ་ཞེས་པ་འདི་སྒྲ་གཞུང་དུ། “དྷཱཏུ སཱུཏྲ གཎོཎཱདི བཱཀྱ ལིངྒཱནུཤཱསནམ྄། ཨཱགམ པྲཏྱཡཱདེཤཱ ཨུཔདེཤཱཿ  པྲཀཱིརྟྟིཏཱཿ  །།”ཞེས་འབྱུང་བ་ལྟར། བྱིངས་དང་མདོ་དང་། ཚོགས་པ་དང་། ཨུཎ྄་ལ་སོགས་པ་དང་། རྟགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་བསྟན་པ་དང་། གློ་བུར་བ་དང་། རྐྱེན་དང་། ཀུན་ནས་སྒྱུར་བ་སོགས་ལ་བླ་མའི་མན་ངག་ཅེས་རབ་ཏུ་གྲགས་ཀྱི་འདིར་ཉེ་བའི་ཡུལ་གྱི་དོན་མེད་པས་འགྱུར་དེ་མི་ལེགས་ཏེ། དེའི་དོན་ནི་མན་ངག་གི་ཨཙ྄་རྗེས་སུ་སྣ་ལྡན་ནི་འགྲོ་བའོ།། ཞེས་པའི་དོན་ཏེ། མན་ངག་ཅེས་པ་ནི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་ལུགས་འདིར་དང་བོར་བསྟན་པར་གོ་བས། པ་ཎི་བས་བསྟན་པར་གྲགས་པའི་གཞུང་ལྔ་ལས་འབྱུང་བ་དང་ཐུབ་པ་གཞན་གཉིས་ཀྱི་གཞུང་ལས་འབྱུང་བ་ལའང་མན་ངག་ཏུ་གོ་བའི་སྐབས་ཡོད་པས། མན་ངག་ཅེས་པ་གང་གཞུང་དེ་དག་ཏུ་བསྟན་པར་གོ་བ་ཡིན། དེ་བས་མདོ་དེའི་དོན་བླ་མས་བསྟན་པའི་མན་ངག་ལ་དབྱངས་རྗེས་སུ་སྣ་ལྡན་ནི་འགྲོ་བའི་མིང་ཅན་ནོ་ཞེས་པའི་དོན་ནོ།། འགྲོ་བའི་མིང་ཅན་ནི་དེ་དབྱིའོ་ཞེས་པའི་མདོས་དབྱི་བའི་ཆོ་ག་དེའི་རྗེས་ཐོག་ཏུ་འབྱུང་བ་ཡིན་ནོ།།

དེ་ལ་ལས་དང་བོ་བ་དག་གི་སླད་དུ། པ་ཎི་བའི་མདོ་ཞིག་དཔེར་འགོད་པ་ལ། པ་ཎི་བར། “ཨིཀོཡཎཙི”ཞེས་པ་སྟེ་“ཨིཀ྄་གི་ཨཙ྄་ལ་ཡཎ྄འོ།།[40]”ཞེས་པའི་མདོ་གཅིག་གིས་《དབྱངས་ཅན་མ་》རུ་འབྱུང་བའི་“དབྱངས་ལ་ཨི་ཡ྄འོ།།[41]” “ཨུ་བ྄འོ།།[42]” “རྀ་ར྄འོ།།[43]” “ལྀ་ལ྄འོ།།[44]” ཞེས་པའི་མདོ་བཞི་བོ་མཚོན་ཐུབ་པ་སྟེ། ཨིཀ྄་ཞེས་པ་ནི་ཨི་ཨུ་རྀ་ལྀ་བཞིའི་སོར་སྡུད་དང་། ཡཎ྄་ཞེས་པ་ཡ་བ་ར་ལ་བཞིའི་སོར་བསྡུ་དང་། ཨཙ྄་ཞེས་པ་ཨ་ཨི་ཨུ་རྀ་ལྀ་ཨེ་ཨོ་ཨཻ་ཨཽ་སོགས་དབྱངས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་སོར་སྡུད་ཡིན་པས། དེའི་དོན་ནི། གོ་བདེ་བར་བཤད་ན། དབྱངས་ཨ་ཨི་ཨུ་རྀ་ལྀ་ཨེ་ཨོ་ཨཻ་ཨཽ་སོགས་ཕ་རོལ་ལ། ཚུ་རོལ་གྱི་དབྱངས་ཨི་ཨུ་རྀ་ལྀ་ནི། ཡ་བ་ར་ལ་བཞི་རུ་འགྱུར་ཞེས་པའི་དོན་ནོ།།

དེ་བཞིན་《དབྱངས་ཅན་མ་》རུ། “ཨེ་ཨཡ྄འོ།།[45]” “ཨོ་ཨབ྄འོ།།[46]” “ཨཻ་ཨཱཡ྄འོ།།[47]” “ཨཽ་ཨཱབ྄འོ།།[48]” ཞེས་པ་དེ་པ་ཎི་བར། “ཨེཙོ྅ཡབཱཡཱབཿ ”ཞེས་པ་གཅིག་པུས་འཐུས་པར་འགྱུར་ཏེ། དེའི་དོན་བོད་སྐད་དུ “ཨེཙ྄འི་ཨཡ྄་ཨབ྄་ཨཱཡ྄་ཨཱབ྄་རྣམས་སོ།།[49]”ཞེས་པ་སྟེ དོན་ནི། དབྱངས་ཨ་ཨི་ཨུ་རྀ་ལྀ་ཨེ་ཨོ་ཨཻ་ཨཽ་སོགས་ཕ་རོལ་ལ། ཚུ་རོལ་གྱི་དབྱངས་ཨེ་ཨོ་ཨཻ་ཨཽ་བཞི་ནི། ཨཡ྄་ཨབ྄་ཨཱཡ྄་ཨཱབ྄་རྣམས་སུ་འགྱུར་རོ།། ཞེས་པ་གོ་སླའོ།། འོ་ན་ཨི་ཡ྄་ཨུ་བ྄་སོགས་སུ་འགྱུར་བ་ཅིས་འགྲུབ་ཅེ་ན། དེ་ནི་དེའི་རྗེས་ཀྱི་མདོ་གྲངས་ཇི་བཞིན་པར་འགྱུར་རོ་ཞེས་པས་སྒྲུབ་པ་ཡིན་ནོ།། འདི་དག་གིས་《དབྱངས་ཅན་མ་》དང་པ་ཎི་བའི་ཁྱད་པར་ཡང་ཅུང་ཙམ་གསལ་བར་འགྱུར་བའོ།།

གསུམ་པ། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་བརྒྱུད་པ་བཤད་དེ་འདར་འགྱུར་གང་ཡིན་བཤད་པ།

 པ་ཎི་བའི་ལུང་སྟོན་པའི་ལུགས་ཀྱི་གཞུང་གི་བརྒྱུད་པ།

གཞུང་ཕྱི་མོ།

འགྲེལ་བ་གསལ་ལྡན་གྱི་བརྒྱུད་པ།

འགྲེལ་བ་ཟླ་ཟེར་གྱི་བརྒྱུད་པ།

བཤད་པ་དང་འགྲེལ་བ་ཁག

རབ་ཏུ་བྱ་བའི་གཞུང་གཞན་ཁག

སྒྲ་བཤད་ཀྱི་གཞུང་།

སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་ཁག

སྒྲ་པ་ཎི་བའི་གཞུང་ཚད་བཤད་དེ་འདར་འགྱུར་གྱི་འགྱུར་གཞི་རབ་བྱེད་ཟླ་ཟེར་དུ་གྲགས་པའི་གཞུང་ཚད་བཤད་ན་བོད་ལ་སྒྲ་པ་ཎི་བ་རྫོགས་པར་འགྱུར་ཡོད་མེད་གསལ་བར་འགྱུར་བའི་ཕྱིར། དེ་བཤད་པ་ལ། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་མདོའི་གླེགས་བམ་ཁོ་ནར་མདོ་༤༠༠༠མ་ཟིན་ཙམ་ཡོད་པ་འོག་ཏུ་འཆད་འགྱུར་ལྟར་དང་། རྒྱ་བོད་ཀྱི་ཡིག་ཆ་ཁག་ཏུ་དེའི་གཞུང་ཚད་སྐོར་ལ་ཕལ་མོ་ཆེ་ཞལ་མཐུན་ཏེ། དེ་ཡང་《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་》དུ། “སློབ་དཔོན་དེས་སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་ཤོ་ལོ་ཀ་ཉིས་སྟོང་ཡོད་པ་ཞིག་བྱས་ཏེ། པཱ་ཎི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎ་ཞེས་གྲགས་སོ། །”[66] ཞེས་དང་། 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་》ལས། “སྤྱན་རས་གཟིགས་བསྒྲུབས་པས་ཟླ་བ་དྲུག་ལ་ཞལ་མཐོང་སྟེ་ཅི་འདོད་གསུང་བ་ན་སྒྲ་ཤེས་པར་འཚལ་ལོ་ཞུས་པས་ཨ་ཨི་ཨུ་ཅེས་སོགས་ཡི་གེའི་བསྡུ་བ་ཅུང་ཟད་གནང་བ་ཙམ་གྱིས་སྒྲ་ལ་ལྷག་པར་མཁས་པར་གྱུར་སྟེ་པཱ་ཎི་བྱ་ཀཱ་ར་ཎ་ཞེས་ཤློཀ་ཉིས་སྟོང་ཡོད་པ་ཞིག་མཛད[67]” ཅེས་དང་། 《ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ་》ལས་ཀྱང་། “འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་རིག་སྔགས་བསྒྲུབས་པས་འཕགས་པ་ཞལ་གཟིགས་ཏེ་ཅི་འདོད་གསུངས་པ་ལ་སྒྲ་ཤེས་པར་འཚལ་ཞུས་པས།ཨ་ཨི་ཨུཎ྄་སོགས་ཡི་གེའི་བསྡུ་བ་གསུངས་པ་ཙམ་གྱིས་འཕགས་པའི་བྱིན་རླབས་ཀྱིས་འཇིག་རྟེན་གསུམ་གྱི་སྒྲའི་གནས་ཐམས་ཅད་ཤེས་ནས། པཱ་ཎི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎ་ཤློ་ཀ་སྟོང་དང་། བྱེ་བྲག་འབྱེད་པའི་མདོ་ཤློ་ཀ་སྟོང་ཡོད་པ་མཛད། དེ་ཡན་ཅད་དུ་ཕྱི་རོལ་པ་རྣམས་ལ་ཤཱ་རིའི་བུས་དབང་པོའི་བརྡ་སྤྲོད་ལོ་བཅུ་གཉིས་སུ་བཀླགས་པར་བཤད་པ་ལྟ་བུའི་གཞུང་ཅི་རིགས་པ་ལས། ནང་པ་རྣམས་ལ་སྒྲའི་སྦྱོར་བ་མཐའ་དག་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བྱས་པའི་བསྟན་བཅོས་མེད་པས་གཞུང་དེ་གཉིས་ནི་སྒྲ་གཞུང་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྩ་བའམ་ཕྱི་མོ་ལྟ་བུ་ཡིན།”[68] ཞེས་དང་། ཡང་། ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན་གྱིས་མཛད་པའི་《སྡེ་དགེ་བསྟན་འགྱུར་གྱི་དཀར་ཆག་》ཏུའང་། “ལངྐར་གཤེགས་པ་ལས་ཀྱང་། སྒྲ་བྱེད་པ་ནི་པཱ་ཎི་ནི། ཞེས་ལུང་དུ་བསྟན་པའི་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་དེས་པཱ་ཎི་བྱ་ཀ་ར་ཎ་ཞེས་བྱ་བ་ཤློ་ཀ་ཉིས་སྟོང་ཡོད་པ་བྱས་སོ།།[69]”ཞེས་དང་། ཡང་། 《པཱ་ཎི་ནིའི་འགྲེལ་བ་ལེགས་བཤད་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་ཤིང་རྟ་》ལས་ཀྱང་། “ལངྐར་གཤེགས་པ་ལས། སྒྲ་བྱེད་པ་ནི་པཱ་ཎི་ནི།། ཞེས་སོགས་ཀྱིས་ལུང་བསྟན་པའི་བྲམ་ཟེའི་ཁྱེའུ་པཱ་ཎི་ནི་ལ། འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གིས་དངོས་སུ་སྩལ་པའི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་པཱ་ཎི་ནི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎ་ཞེས་བྱ་བ་ཤློ་ཀ་ཉིས་སྟོང་ཡོད་པ་[70]” ཞེས་ཐམས་ཅད་ཞལ་གཅིག་གྲགས་སུ་སྒྲ་པ་ཎི་བར་ཤོ་ལོ་ཀ་ཉིས་སྟོང་ཡོད་པར་སྨྲ་ནའང་། སྒྲ་པ་ཎི་བ་ནི་ཚིགས་བཅད་དུ་མེད་པར་གོང་གི་རེའུ་མིག་ཏུ་བཀོད་པ་ལྟར། “ནཱདིཙི།”  “ཨེཙོ྅ཡབཱཡཱབཿ”  “བྲྀདྡྷིརཱདཻཙ྄”  “ཨཊ྄ཀུཔྦཱངྣུམྦྱབཱཡེ྅པི” “ཨཎུདིཏ྄ སབརྞསྱ ཙཱཔྲཏྱཡཿ ”  ལྟ་བུ་ལས། ཚིགས་བཅད་དུ་མེད་པས། ཤོ་ལོ་ཀར་བགྲང་དུ་མེད་ཀྱང་། སྔོན་དུས་སུ་《ཐང་སན་ལམ་ཡིག་》ལྟར་ན། “ཊིཀྐ་བརྩོམ་ཞིག་ཅེས་ལུང་བསྟན་ལྟར་བརྩམས་པས་ཚིག་རྐང་བཞི་རེར་ཡི་གེ་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་རེ་ཡོད་པའི་ཤླཽ་ཀ་སྟོང་ཚང་བ་ཞིག་མཛད་དོ། །[71]”ཞེས་གསལ་བ་ལྟར་ཡིག་འབྲུ་སོ་གཉིས་རེ་ལ་ཤོ་ལོ་ཀ་རེ་བརྩི་སྲོལ་ཡང་འདུག་པས། སྒྲ་གཞུང་ཁག་ཏུ་བསྟན་བཅོས་གང་རུང་གི་གཞུང་ཚད་བཤད་པའི་ཚེ་ཤློ་ཀ་སྟོང་ཕྲག་གཅིག་དང་། ཤླཽ་ཀ་འབུམ་གཅིག་ཟེར་བ་ལ་སོགས་པ་ཕལ་མོ་ཆེ་དེའི་ལུགས་སུ་བརྩིས་པར་སྣང་བ་འདི་ཡང་ངེས་པར་ཤེས་དགོས་པ་ཞིག་གོ། ཡིན་ནའང་ཐང་སན་ལམ་ཡིག་ཏུ་“ཤླཽ་ཀ་སྟོང་ཚང་བ་ཞིག་[72]”ཅེས་གསུངས་པ་ནི་ཀོང་སྤྲུལ་གྱིས་“པཱ་ཎི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎ་ཤློ་ཀ་སྟོང་དང་། བྱེ་བྲག་འབྱེད་པའི་མདོ་ཤློ་ཀ་སྟོང་ཡོད་པ་མཛད་[73]”ཅེས་པ་ལྟར་གྱི་པཱ་ཎི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎ་ཤློ་ཀ་སྟོང་ཁོ་ན་བརྩིས་པ་ཡིན་ནམ་དཔྱད་པར་བྱའོ།།

སྒྲ་པ་ཎི་བའི་འགྲེལ་བ་གྲགས་ཅན་ཀཱ་ཤི་ཀཱ་བྲྀཏྟི་སྟེ་《འགྲེལ་བ་གསལ་ལྡན་》གཞིར་བཞག་ན། དེ་ལ་མདོ་༣༩༨༣ཡོད་ཅིང་། དེ་དག་སྐབས་བརྒྱད་དང་། སྐབས་རེར་རྐང་བ་བཞི་རེར་ཕྱེ་ཡོད་པ་བཞིན།  རེའུ་མིག་ཏུ་བཀོད་ན་འདི་ལྟ་སྟེ།

དེ་ཡང་། དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའི་མདོ་བཅུ་བཞི་བོ་དེ་དག་ཀྱང་བགྲང་མདོ་རེ་རེར་བགྲང་ན། “ཨི  ཨི  ཨུཎ྄་”ཞེས་པ་ནས་མཐའ་མའི་མདོ་“ཨ  ཨ”ཞེས་པའི་བར། སྒྲ་པ་ཎི་བའི་མདོའི་གླེགས་བམ་ལ་ཁྱོན་བསྡོམས་མདོ་༣༩༩༧ཡོད་ལ། མདོའི་ཁ་གྲངས་ཏོག་ཙམ་མ་འདྲ་བ་རེ་ཡོད་པའང་། དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའི་མདོ་བརྩིས་མ་བརྩིས་ལ་བརྟེན་ནས་ཁྱད་པར་ཏོག་ཙམ་རེ་ཤོར་བ་མ་གཏོགས། སྤྱིར་མདོ་༤༠༠༠ལ་མདོ་གསུམ་གྱིས་མ་ལོང་བ་ཙམ་ཡིན་པས། ནམ་རྒྱུན་འཛིན་བདེ་བའི་ཕྱིར་སྒྲ་པ་ཎི་བར་མདོ་༤༠༠༠ཡོད་ཟེར་བའང་དེས་ཡིན་ནོ།།

བཞི་བ།  མཐའ་སྡོམ། 

དེ་ལྟར་སྒྲ་པ་ཎི་བའི་མཛད་པོ་ཐུབ་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཁོང་གིས་མཛད་པའི་མདོའི་གླེགས་བམ་གྱི་སྐོར་ལ་ངོ་སྤྲོད་ཞིབ་ཙམ་སྨྲས་ཏེ་དཀྱུས་སུ་བབ་ན། བོད་འགྱུར་སྒྲ་གཞུང་པ་ཎི་བ་ནི་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བས་འདར་ལོ་ཙཱ་བར་བཀའ་ཕབ་ཅིང་བདག་རྐྱེན་མི་དམན་པ་དང་བཅས་ཏེ་བསྒྱུར་བར་བསྐུལ་བ་ནི། དེའི་འགྱུར་བྱང་དུ་གསལ་ཏེ། “དེ་ལྟར་འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་པཱ་ཎི་ནི་ལས་[ལ]་དངོས་སུ་སྩལ་པ། བརྡ་སྤྲོད་ཀུན་གྱི་ཕྱི་མོ་པཱ་ཎི་ནི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎའི་མདོ་འདི་ནི་རང་ཅག་བསིལ་ལྡན་པ་རྣམས་ཀྱི་མཚུངས་པ་མེད་པའི་སྐྱབས་དང༌། མགོན་དང༌། དཔུང་གཉེན་དམ་པ་འཕགས་པ་ཕྱག་ན་པདྨ་སུམ་ལྡན་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པའི་སྐུར་བཞེངས་པ་རྒྱལ་བའི་དབང་པོ་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་ཆེན་པོས་མཐུན་པའི་ཡོ་བྱད་ཐམས་ཅད་འབད་མེད་དུ་སྩལ་ཏེ། འདི་ལྟར་སྒྱུར་ཅིག་ཅེས་བཀའི་གནང་བ་ཐོབ་པར་བརྟེན་འཕགས་ཡུལ་ནུབ་ཕྱོགས་ཀུ་རུ་ཀྵེ་ཏྲར་བྲམ་ཟེའི་རིགས་ལས་འཁྲུངས་པ་མ་ཧཱ་པཎྜི་ཏ་བ་ལ་བྷ་དྲ་དང༌། སྐྱབས་མཆོག་རྒྱལ་དབང་ཆེན་པོའི་མཉམ་པ་མེད་པའི་བཀའ་དྲིན་ལས། བརྡ་སྤྲོད་པའི་རིང་ལུགས་ལ་ཅུང་ཟད་ཙམ་སྦྱངས་པ་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་འདར་བ་ངག་དབང་ཕུན་ཚོགས་ལྷུན་གྲུབ་ཀྱིས། བོད་ཡུལ་དབུས་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཆོས་གྲྭ་ཆེན་པོ་དཔལ་ལྡན་འབྲས་སྤུངས་སུ་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་རཱ་མ་ཙནྡྲས་མཛད་པའི་འགྲེལ་པར་བརྟེན་ནས་བསྒྱུར་བའོ།། །།[74]”ཞེས་དང་། ཡང་“བརྡ་སྤྲོད་ཀུན་གྱི་ཕྱི་མོ་པཱ་ཎི་ནི། །དགའ་བྱེད་ཟླ་བའི་འགྲེལ་པ་ལ་བརྟེན་ནས། །སེ་དཀར་རིགས་སྐྱེས་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བ་ཡིས། །གཞུང་ལུགས་པད་ཚལ་བཞད་པའི་གཉེན་དུ་བསྒྱུར།།[75]”ཞེས་གསལ་ཞིང་། ཡང་། འགྲེལ་བ་ལེགས་བཤད་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་ཤིང་རྟར།“ལངྐར་གཤེགས་པ་ལས། སྒྲ་བྱེད་པ་ནི་པཱ་ཎི་ནི།། ཞེས་སོགས་ཀྱིས་ལུང་བསྟན་པའི་བྲམ་ཟེའི་ཁྱེའུ་པཱ་ཎི་ནི་ལ། འཕགས་པ་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གིས་དངོས་སུ་སྩལ་པའི་བསྟན་བཅོས་ཆེན་པོ་པཱ་ཎི་ནི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎ་ཞེས་བྱ་བ་ཤློ་ཀ་ཉིས་སྟོང་ཡོད་པ་ཀླུའི་རྒྱལ་པོ་ནོར་རྒྱས་ཀྱིས་བུ་ཤེ་ཥ་ཞེས་བྱ་བས་མཛད་པའི་འགྲེལ་པ་མ་ཧཱ་བྷཱ་ཥ་ཤློ་ཀ་འབུམ་ཡོད་པ་དང་། སློབ་དཔོན་རཱ་མ་ཙནྡྲས་མཛད་པའི་འགྲེལ་པ་པྲ་ཀྲི་ཡ་[ཡཱ]ཞེས་པ་ཤློ་ཀ་སྟོང་ཕྲག་དྲུག་ཡོད་པ་འདི་ཉིད་དང་། སློབ་དཔོན་བྷ་ཊོ་ཛི་བྷ་དྲས་[76]མཛད་པའི་《སིདྡྷཱནྟ་ཀཽ་མུ་དཱི་》ཞེས་པ་ཤློ་ཀ་སྟོང་ཕྲག་བཅུ་ཡོད་པ་དང་། སློབ་དཔོན་ཀཱ་ཤི་ཀ་རས་མཛད་པའི་ཀཱ་ཤི་ཀ་ཞེས་པ་ཤློ་ཀ་སྟོང་ཕྲག་བཅོ་བརྒྱད་ཡོད་པ་རྣམས་ད་ལྟའང་འཕགས་པའི་ཡུལ་ན་འཆད་ཉན་རྒྱུན་མ་ནུབ་པར་ཡོད་གསུངས་ཤིང་། དེ་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་ཀྱང་གོ་སླ་ཞིང་ཁྱེར་བདེ་བ་སློབ་དཔོན་རཱ་མ་ཙནྡྲས་མཛད་པའི་འགྲེལ་པ་པྲ་ཀྲི་ཡ་[ཡཱ]སྟེ་རབ་ཏུ་བྱ་བ་ཞེས་པ་གཞིར་བཞག་པའི་གཞུང་འགྲེལ་གྱི་ཆོ་གའི་རྣམ་གཞག་ཅུང་ཟད་བཤད་པར་བྱ་[77]”ཞེས་སོགས་གསལ་བར་གསུངས་པ་དག་ལས་འདར་ལོ་ངག་དབང་ཕུན་ཚོགས་ལྷུན་གྲུབ་མཆོག་གིས་བསྒྱུར་གཞི་ནི་རཱ་མ་ཙནྡྲས་མཛད་པའི་《རབ་ཏུ་བྱ་བ་ཟླ་ཟེར་》བྱ་བ་དེ་ཡིན་པར་གོའོ།།

རཱ་མ་ཙནྡྲ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱོན་མིན་ཁོང་གི་བརྩམས་ཆོས་སོགས་སུ་མི་གསལ་ཡང་། ཁོང་གི་སློབ་མ་ལྷག་མ་ནག་པོས་མཛད་པའི་《རབ་བྱེད་ཟླ་ཟེར་རབ་གསལ་》བྱ་བའི་འགྲེལ་བ་སཾ་ལོ་༡༥༣༦ལོར་སུག་བྲིས་སུ་བགྱིས་པ་ཞིག་རྙེད་པ་དེ་གཞིར་བཞག་ན་རཱ་མ་ཙནྡྲ་ནི་དུས་རབས་༡༤པའི་མཇུག་དང་༡༥བའི་སྟོད་དུ་བྱོན་པར་གསལ་བ་དང་། ཡང་《པྲ་ཀྲི་ཡཱ་ཀཽ་མུ་དཱི་》ལ་ཞུ་སྒྲིག་གནང་མཁན་གྱིས་གསུངས་པ་ལྟར་ན་ཧེམཱདྲི་མཆོག་གིས་ནག་མོ་ཁོལ་གྱི་སྙན་ངག་ཆེན་མོ་ར་གྷུ་བཾ་ཤའམ་《ཉི་མའི་གདུང་》ཞེས་པ་དེར་འགྲེལ་བ་མཛད་པའི་ནང་《རབ་བྱེད་ཟླ་ཟེར་》དང་དེའི་འགྲེལ་བ་རབ་གསལ་ལུང་འདྲེན་མཛད་པ་ལས་རཱ་མ་ཙནྡྲ་དང་བིཊྛལ་གཉིས་དུས་རབས་༡༤ནང་བྱོན་པར་གསལ་ཚུལ་མཁན་པོ་སྟོབས་ཀྱི་ལྷ་[78]གསུང་ངོ་།། དེ་བཞིན་ཡང་ཁོང་གིས་དུས་རབས་༡༤པ་ནས་༡༨པ་བར་གྱི་དུས་ཡུན་འདི་ནི་ལེགས་སྦྱར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་ལ་མཚོན་ནས་བཤད་ན་གསེར་གྱི་དུས་རབས་ཤིག་ཡིན་པར་བཤད་[79]ལ། དུས་སྐབས་དེར་དམིགས་བསལ་གྱིས་ཡུལ་གསལ་ལྡན་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས་བརྡ་སྤྲོད་ཕྱོགས་ནས་མཛད་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་པར་བཤད། དེ་བཞིན་དུ་བསྟན་འགྱུར་དུ་བཞུགས་སུ་གསོལ་བའི་《དབྱངས་ཅན་སྒྲ་མདོ་》རུ་གྲགས་པ་དེའང་། དུས་རབས་༡༣པའམ་༡༥པའི་ནང་བྱོན་པར་སྣང་བའི་སློབ་དཔོན་ཨ་ནུ་བྷཱུ་ཏི་སྭ་རཱུ་པཱ་ཙཱརྱས་མཛད་པའི་《སཱ་ར་སྭ་ཏ་པྲ་ཀྲི་ཡཱ་》སྟེ་《མཚོ་ལྡན་མའི་རབ་ཏུ་བྱ་བ་》ཡིན་ལ། རཱ་མ་ཙནྡྲས་མཛད་པའི་《རབ་ཏུ་བྱ་བ་ཟླ་ཟེར་》དང་《ཀ་ལཱ་བ་》གཞུང་ཚད་ཕལ་ཆེར་མཉམ་པ་དང་། དབྱངས་ཅན་སྒྲ་མདོ་ནི་སྒྲ་མདོ་རྣམས་ཀྱི་ནང་ཆེས་བསྡུས་པའི་གྲས་ཏེ། མདོ་༧༠༠ཙམ་མ་གཏོགས་མེད།

བསྟན་འགྱུར་གྱི་འདར་འགྱུར་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོར་གྲགས་པ་དང་དགའ་བྱེད་ཟླ་བའི་《རབ་ཏུ་བྱ་བའི་ཟླ་ཟེར་》གཉིས་རགས་ཙམ་བསྡུར་བ་ལས། འགྱུར་ལེགས་མིན་གང་ལྟར་ཡང་། གཞུང་དེ་ཉིད་ལས་བསྒྱུར་བ་ཡིན་པ་མ་བུ་ངོ་འཕྲོད་པ་ལྟར་གྱུར། དེ་ལྟ་བས་ན་དགའ་བྱེད་ཟླ་བས་མཛད་པའི་《པྲཀྲིཡཱཀཽམུདཱི་》སྟེ་རབ་ཏུ་བྱ་བ་ཟླ་བའི་འོད་དམ་ཟླ་ཟེར་བགྱི་བའི་གཞུང་འདི་ནི། བརྡ་སྤྲོད་ཀུན་གྱི་ཕྱི་མོར་གྱུར་བའི་པ་ཎི་བའི་《མདོའི་གླེགས་བམ་》ཉིད་ལ་རྗེས་རབས་རྒྱ་གར་འགྲེལ་མཛད་མཁན་པོ་དག་ལ་མདོའི་གོ་རིམ་མཐར་ཆགས་སུ་འགྲེལ་བའི་ལུགས་ཤིག་དང་རབ་ཏུ་བྱ་བའི་ཆོ་གའི་དབང་དུ་བྱས་ཏེ་འགྲེལ་ཚུལ་གྱི་ལུགས་ཆེན་པོ་གཉིས་ཡོད་པ་ལས། འདི་ནི་རབ་ཏུ་བྱ་བའི་ཆོ་གའི་དབང་དུ་བྱས་ཏེ་འགྲེལ་བའི་ལུགས་ཀྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པའི་འགྲེལ་བ་ཞིག་ཡིན་ལ། ལུགས་འདིའི་སྲོལ་གཏོད་པ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་བྱུང་རབས་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་དྷརྨ་ཀཱིརྟཱི་སྟེ་ཆོས་གྲགས་མིང་ཅན་ལྔ་ཡོད་པ་དག་ལས་ཆོས་གྲགས་ལྔ་བ་མོ་ཡིན། ཁོང་ནི་དུས་རབས་༡༢པའི་ནང་བྱོན་ཞིང་། རཱམ་ཙནྡྲས་ཁོང་ནང་བའི་བཙུན་པ་ཞིག་ཡིན་པར་བཤད[80]། དེས་《གཟུགས་ཀྱི་འཇུག་པ་》ཞེས་པའི་བསྟན་བཅོས་ཤིག་བརྩམས་ཏེ་སྒྲ་སྒྲུབ་ཀྱི་གོ་རིམ་གྱི་དབང་དུ་བྱས་ཏེ་འགྲེལ་ཚུལ་གྱི་སྲོལ་བཏོད། དགའ་བྱེད་ཟླ་བ་ནི་དུས་རབས་༡༤བའི་མཇུག་གམ་༡༥པའི་མགོ་སྟོད་དུ་བྱོན་ཞིང་། ཆོས་གྲགས་ཀྱི་ལུགས་བཟུང་སྟེ་《རབ་ཏུ་བྱ་བ་ཟླ་ཟེར་》མཛད།  《རབ་ཏུ་བྱ་བ་ཟླ་ཟེར་》ལ་མདོ་བསྡོམས་པས་༡༢༧༥མ་གཏོགས་མེད་ལ། དེས་ནི་སྒྲ་པ་ཎི་བའི་མདོའི་བརྒྱ་ཆའི་སོ་གཉིས་(༣༢%)ཙམ་མ་གཏོགས་ཟིན་མེད་པས། སྒྲ་པ་ཎི་བ་བོད་ལ་ད་སྔ་བོད་ལ་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པར་བསྒྱུར་ཡོད་མེད་ཤིན་ཏུ་གསལ་བ་འདིའོ།།

དགེའོ།།

དཔྱད་གཞི།  (Bibliography)

1]    འཕགས་པ་ལང་ཀར་གཤེགས་པའི་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།  བཀའ་འགྱུར།  སྡེ་དགེ།  མདོ་སྡེ།  ཅ།
2]    སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་ཞེས་བྱ་བའི་སྙན་ངག་ཆེན་པོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྐྱེས་རབས། གེ།
3]    འགྲེལ་བ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་པ།  བསྟན་འགྱུར།  སྡེ་དགེ།  སྒྲ་མདོ།  རེ།
4]    བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།
5]    བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ)
6]    སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས། (༢༠༡༤)  སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱི་བཀའ་འབུམ་བཞུགས་སོ།། (ཀ) སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
7]   བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོའི་འགྲེལ་བ་ལེགས་བཤད་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་ཤིང་རྟ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།
8]    གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།    དབུ་ཅན་བྲིས་མ།
9]    གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
10] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། (༢༠༠༣) ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། ཝཱ་ཎ་བཛྲ་བིདྱཱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་།
11] བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ།  (༡༩༩༧) བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་།  འབྲས་སྤུངས་བློ་གསལ་གླིང་།
12] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ།  (༢༠༠༢) ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ།  མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
13] ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན།  ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མའི་གཉེན་གྱི་བཀའ་ལུང་གི་དགོངས་དོན་རྣམ་པར་འགྲེལ་བའི་བསྟན་བཅོས་གངས་ཅན་པའི་སྐད་དུ་འགྱུར་རོ་འཚལ་གྱི་ཆོས་སྦྱིན་རྒྱུན་མི་འཆད་པའི་ངོ་མཚར་འཕྲུལ་གྱི་ཕྱི་མོ་རྫོགས་ལྡན་བསྐལ་པའི་བསོད་ནམས་ཀྱི་སྤྲིན་ཕུང་རྒྱས་པར་དཀྲིགས་པའི་ཚུལ་ལས་བརྩམས་པའི་གཏམ་ངོ་མཚར་ཆུ་གཏེར་འཕེལ་བའི་ཟླ་བ་གསར་བ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།། (སྡེ་དགེ་བསྟན་འགྱུར་དཀར་ཆག) ཤིང་དཔར།
14] G. Cardona, (1988) Pāṇini, His Work and Its Traditions: Background and introduction. 
15] ——— . (1976)  Panini : a survey of research, Paris,
16] T.K.Ramachandra Iyer, (1977) A Short History of Sanskrit Literature, R.S Vadhyar & Sons.
17] पाणिनि-विरचिता अष्टाध्यायी,( २०११) चौखम्बा सुरभारती प्रकाशन।
18] श्रीमद्विद्वद्वर-वरदराजाचार्यप्रणीता (सं०२०७६) लघुसिद्धान्तकौमुदी, (चौबीसवाँ पुनर्मुद्रण) गीताप्रेस, गोरखपुर।
19] श्रीधरानन्दशास्त्री, ( २०१२) श्रीवरदराजविरचिता-लघुसिद्धान्तकौमुदी, (मूल एवं सरल विस्तृत हिन्दी व्याख्या सहित) मोतीलाल बनारसीदास।
20] युधिष्ठिर मीमांसक, (२००७) संस्कृत व्याकरण शास्त्र का इतिहास। रामलाल कपूर ट्रस्ट।
21] पद्मभूषण आचार्य बलदेव उपाध्याय, (२००१) संस्कृत-वङ्मय का बृहद्इतिहास। पञ्चदश-खण्ड व्याकरण। उत्तर प्रदेश संस्कृत संस्थान, लखनऊ।
22] ——— . (२००१) संस्कृत साहित्य का इतिहास, शारदा निकेतन, वाराणसी.
23] म.म. पण्डितराज डॉ. श्रीगोपालशास्त्री, (२०११) पाणिनी-विरचिता अष्टाध्यायी, चौखम्बा सुरभारती प्रकाशन।
24] महाकविश्रीसोमदेवभट्टविरचितः कथासरित्सागरः।
25] 玄奘：大唐西域記，漢文原典（No.2078）臨川書店。

མཆན།

[1] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།    དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ཤ༢༧ན༥-༧; གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ༥༡
[2] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།    དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ཤ༢༧ན༧-༢༧བ༤ ; གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ༢༠༠༦ ཤ༥༡
[3] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།    དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ཤ༢༧བ༤-༦; གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ༢༠༠༦ ཤ༥༢
[4] སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྤྱོད་པ་ཞེས་བྱ་བའི་སྙན་ངག་ཆེན་པོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྐྱེས་རབས། གེ།  ཤ༡༠༣ན༥
[5] युधिष्ठिर मीमांसक, (२००७) संस्कृत व्याकरण शास्त्र का इतिहास। रामलाल कपूर ट्रस्ट। पृ.१७९.
[6] पद्मभूषण आचार्य बलदेव उपाध्याय, (२००१) संस्कृत-वङ्मय का बृहद्इतिहास। पञ्चदश-खण्ड व्याकरण। उत्तर प्रदेश संस्कृत संस्थान, लखनऊ। पृ.६२.
[7] युधिष्ठिर मीमांसक, (२००७) संस्कृत व्याकरण शास्त्र का इतिहास। रामलाल कपूर ट्रस्ट। पृ.१७८.
[8] 毗摩天祠東南行百五十里，至烏鐸迦漢荼城。周二十餘里，南臨信度河。居人富樂，寶貨盈積，諸方珍異，多集於此。烏鐸迦漢荼城西北行二十餘里，至娑羅睹邏邑，是制《聲明論》波你尼仙本生處也。遂古之初，文字繁廣，時經劫壞，世界空虛，長壽諸天，降靈導俗，由是之故，文籍生焉。自時厥後，其源泛濫。梵王、天帝作則隨時，異道諸仙各制文字。人相祖述，競習所傳，學者虛功，難用詳究。人壽百歲之時，有波你尼仙，生知博物，湣時澆薄，欲削浮偽，刪定繁猥，遊方問道，遇自在天，遂申述作之志。自在天曰：「盛矣哉！吾當祐汝。」仙人受教而退，於是研精覃思，捃摭群言，作為字書，備有千頌，頌三十二言矣。究極今古，總括文言，封以進上。王甚珍異，下令國中，普使傳習，有誦通利，賞千斤錢。所以師資傳授，盛行當世。故此邑中諸婆羅門碩學高才，博物強識。娑羅睹邏邑中有窣堵波，羅漢化波你尼仙後進之處。如來去世，垂五百年，有大阿羅漢自迦濕彌羅國遊化至此，乃見梵誌捶訓稚童。時阿羅漢謂梵誌曰：「何苦此兒？」梵誌曰：「令學《聲明論》，業不時進。」阿羅漢逌爾而笑，老梵者曰：「夫沙門者，慈悲為情，湣物傷類。仁今所笑，願聞其說。」阿羅漢曰：「談不容易，恐致深疑。汝頗嘗聞波你尼仙制《聲明論》，垂訓於世乎？」婆羅門曰：「此邑之子，後進仰德，像設猶存。」阿羅漢曰：「今汝此子，即是彼仙。猶以強識，玩習世典，唯談異論，不究真理，神智唐捐，流轉未息，尚乘余善，為汝愛子。然則世典文辭，彼疲功績，豈若如來聖教，福智冥滋？曩者南海之濱有一枯樹，五百蝙蝠於中穴居。有諸商侶止此樹下，時屬風寒，人皆饑凍，聚積樵蘇，蘊火其下，煙焰漸熾，枯樹遂燃。時商侶中有一賈客，夜分已後，誦《阿毗達磨藏》。彼諸蝙蝠雖為火困，愛好法音，忍而不去，於此命終。隨業受生，俱得人身，舍家修學，乘聞法聲，聰明利智，並證聖果，為世福田。近迦膩色迦王與脅尊者招集五百賢聖，於迦濕彌羅國作《毗婆沙論》，斯並枯樹之中五百蝙蝠也。余雖不肖，是其一數。斯則優劣良異，飛伏懸殊。仁今愛子，可許出家。出家功德，言不能述。」時阿羅漢說此語已，示神通事，因忽不現。婆羅門深生敬異，嘆善久之，具告鄰里，遂放其子出家修學。因即回信，崇重三寶，鄉人從化，於今彌篤。玄奘：大唐西域記，卷第二，臨川書店881頁。
༈དེའི་ཤར་ལྷོའི་མཚམས་སུ་རྒྱང་གྲག་བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ་ཙམ་གྱི་སར་ཨུ་ད་ཀ་ཧན་ཋའི་གྲོང་ཁྱེར། དེའི་མཐའ་སྐོར་དུ་རྒྱང་གྲག་ཉི་ཤུ་ལྷག་པ་ལྷོ་ངོས་སུ་ཆུ་ཀླུང་སིན་དྷུ་འབབས་པ། ནང་མི་ཁྱིམ་གྱིས་གཏམ་པ་ཕྱུག་ལ་བདེ་བ། ཕྱོགས་ཀུན་ནས་རིན་པོ་ཆེའི་རིགས་འདུས་པས་ཚོང་པའི་ཚོགས་མང་ངོ་།། ༈གྲོང་ཁྱེར་དེའི་ནུབ་བྱང་མཚམས་སུ་རྒྱང་གྲག་ཉི་ཤུའི་སྐོར་ན་ག་ར་ཏུ་རའི་[བྷིཏུ་ཀ་]ལྗོངས་སྟེ། འདི་ནི་བྲམ་ཟེ་པ་ཎིའི་འཁྲུངས་ཡུལ་སྟེ། བྲམ་ཟེ་པ་ཎི་ཞེས་བྱ་བ་བསྐལ་པ་དང་པོའི་དུས་ལྷ་ཚོངས་པ་དེར་བྱོན་ཏེ་སྔོན་གྱི་དྲང་སྲོང་རྣམས་ལ་སྨྲ་བའི་བསྟན་བཅོས་བཤད་པས་དེར་གནས་པའི་སྐྱེ་བོ་ཕལ་ཆེར་སྒྲ་རིག་ལ་དགའ་བ་དང་སྦྱངས་པ་མང་ངོ་། །རེ་ཞིག་ན་སྒྲ་ནུབ་ནས་ཧོར་ཁོངས་སུ་ལུས་པ་ལ་ལོ་བརྒྱ་བའི་དུས་སུ་བྲམ་ཟེ་པ་ཎི་སྐྱེས་ནས་དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་བསྒྲུབ་པས་འགྲུབ་སྟེ་ཞལ་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་། དབང་ཕྱུག་གིས་སྨྲ་བའི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ས་བོན་བསྩལ། ཊིཀྐ་བརྩོམ་ཞིག་ཅེས་ལུང་བསྟན་ལྟར་བརྩམས་པས་ཚིག་རྐང་བཞི་རེར་ཡི་གེ་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་རེ་ཡོད་པའི་ཤླཽ་ཀ་སྟོང་ཚང་བ་ཞིག་མཛད་དོ། །དེའི་གདུང་འཛིན་བྲམ་ཟེ་སྒྲ་ལ་མཁས་པ་མང་པོ་བྱུང་ཞིང་འབྱུང་བར་འགྱུར་བཞིན་པ་དང་ད་དུང་ཡང་འབྱུང་བར་འགྱུར་བར་སྣང་ངོ་།།
༈སྟོན་པ་མྱ་ངན་ལས་འདས་ནས་ལོ་ལྔ་བརྒྱ་ན་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་ནས་དགྲ་བཅོམ་པ་ཞིག་འདིར་བྱོན་ཏེ། ལྗོངས་རྒྱུ་པ་ན་བྲམ་ཟེ་ཞིག་གིས་ཁྱེའུ་ཅིག་ལ་སྒྲ་སློབ་པའི་ཕྱིར་སྤྱོས་ཤིང་བརྡུངས་པ་མཐོང་ནས་རྒྱུ་མཚན་དྲིས་པར་སྒྲ་རིག་པ་སློབ་པར་བརྩོན་འགྲུས་མི་བསྐྱེད་པ་ཟེར་རོ། །དེར་དགྲ་བཅོམ་པ་བཞད་མོ་ཞིག་ཤོར། དེ་ལ་བྲམ་ཟེས་དེས་དྲིས་པ། དགེ་སྦྱོང་གི་ཆོས་ལུགས་ནི་བྱམས་པ་དང་སྙིང་རྗེའི་བདག་ཉིད་ཅན་ཡིན་པས་བདག་ལ་འཕྱ་བ་མི་འོས་ཟེར། དགྲ་བཅོམ་པ་ན་རེ་འཕྱ་བ་མིན་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་དྲན་བྱུང་གསུངས། བྲམ་ཟེས་དེས་མཉན་པར་འདོད་བྱས་པས། དགྲ་བཅོམ་པས་དེ་བཤད་ན་ཁྱོད་ཡིད་ཆེས་སམ་དྲིས་པས་སྐྱོན་མེད་ཤོད་ཟེར་རོ། ། དགྲ་བཅོམ་པ་སྔོན་གྱི་དུས་སྒྲ་རིག་ལ་ཤིན་ཏུ་མཁས་པ་བྲམ་ཟེ་པ་ཎི་ཞེས་བྱ་བ་ཁྱོད་ཀྱིས་ཐོས་སམ་ཞེས་དྲིས་སོ། །བྲམ་ཟེ་ན་རེ་ཤིན་ཏུ་ཡང་ཤེས་ཏེ་ལྗོངས་འདི་ནི་སློབ་དཔོན་དེའི་འཁྲུངས་ཡུལ་ཡིན་པས་མི་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་སྒྲ་ལ་སློབ་གཉེར་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་དེ་ཡིན་ཟེར་རོ། །དགྲ་བཅོམ་པས་སྨྲས་པ་ཁྱེའུ་འདི་ནི་པ་ཎིའི་སྐྱེ་བ་ཡིན་པ་ཁྱེད་ཀྱིས་མི་ཤེས་ཤིང་སློབ་དཔོན་ཡང་ད་དུང་ཐར་པ་མ་ཐོབ་འདུག་སྙིང་རེ་རྗེ་ལོ་རྒྱུས་ནི་ལྷོའི་རྒྱ་མཚོའི་འགྲམ་ན་ལོ་མང་ལོན་པའི་ཤིང་སྟོང་[སྡོང]ཅིག་[ཞིག]ཡོད་པའི་ནང་ན་ཕ་ཝང་ལྔ་བརྒྱས་ཚང་བྱས་སོ། །ལན་ཅིག་ཚོང་པ་མང་པོ་དེར་སློབ་[སླེབས]སྟེ་[ཏེ]གྲང་ལྷག་ཆེ་བས་ཤིང་སྡོང་དེའི་དྲུང་ན་མེ་སྦར་ཞིང་མེར་བསྲོ་ཞིང་འདུག་པ་ན། ཚོང་པ་དེ་དག་ནི་ནང་ན་ཚོང་པ་གཅིག་གིས་ཆོས་མངོན་པ་འདོན་གྱིན་ཡོད་པ་ལ་ཕ་ཝང་དེ་དག་གིས་མེ་ལ་ཇི་ཙམ་གདུང་ཀྱང་། ཆོས་ཀྱི་སྒྲ་ལ་ཆགས་པས་གཞན་དུ་མ་བྲོས་པར་དེ་ཉིད་དུ་ཤིའོ། །དེ་ནས་ཕ་ཝང་དེ་དག་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་དུ་ཐམས་ཅད་མིར་སྐྱེས་ནས། ཐམས་ཅད་ཀྱང་བློ་བརྟན་ལ་རིག་པ་རྣོ་བ་ན་དང་ཐམས་ཅད་རབ་ཏུ་བྱུང་ནས་སྡེ་སྣོད་གསུམ་ཀར་སྦྱང་བ་ཆེ་བར་གྱུར་ལ་དགྲ་བཅོམ་པའི་གོ་འཕང་ཐོབ་པོ།། (གོང་འགྱུར) གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།    དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ཤ༢༧ན༥-༢༨ན༦; གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཤ༥༡-༥༢
[9] འཕགས་པ་ལང་ཀར་གཤེགས་པའི་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་མདོ།  བཀའ་འགྱུར།  སྡེ་དགེ།  མདོ་སྡེ།  ཅ།  ཤ༡༨༩ན༣
[10] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཤ༥༡
[11] བཱ སུཔྱཱཔིཤལེཿ ། ༦་༡་༩༢། पाणिनि-विरचिता अष्टाध्यायी,(२०११) चौखम्बा सुरभारती प्रकाशन।
(སྐབས་བརྒྱད་མ།)
[12] ཏྲྀཥིམྲྀཥིཀྲྀཥེཿ  ཀཱཤྱཔསྱ། ༡་༢་༢༥། སྐབས་བརྒྱད་མ། ཡང་། ནོདཱཏྟསྭརིཏོདཡམགཱརྒྱ ཀཱཤྱཔགཱལབཱནམ྄། ༨་༤་༦༧། སྐབས་བརྒྱད་མ། ཞེས་ལན་གཉིས་འབྱུང་།
[13] ཨང྄ གཱརྒྱགཱལབཡོཿ ། ༧་༣་༩༩། སྐབས་བརྒྱད་མ། ཡང་། ཨོཏོ གཱརྒྱསྱ། ༨་༣་༢༠། སྐབས་བརྒྱད་མ། དེ་བཞིན། ནོདཱཏྟསྭརིཏོདཡམགཱརྒྱ ཀཱཤྱཔགཱལབཱནམ྄། ༨་༤་༦༧། སྐབས་བརྒྱད་མ། ཞེས་ལན་གསུམ་འབྱུང་།
[14] ཨིཀོ ཧྲསྭབོངྱོ གཱལབསྱ། ༦་༣་༦༡། སྐབས་བརྒྱད་མ། དང་ཡང་། ཏྲྀཏཱིཡཱདིཥུ བྷཱཥིཏཔུཾསྐཾ པུཾབད྄ གཱལབསྱ། ༧་༡་༧༤། སྐབས་བརྒྱད་མ། ཡང་། ཨང྄ གཱརྒྱགཱལབཡོཿ ། ༧་༣་༩༩། སྐབས་བརྒྱད་མ། དེ་བཞིན། ནོདཱཏྟསྭརིཏོདཡམགཱརྒྱ ཀཱཤྱཔགཱལབཱནམ྄། ༨་༤་༦༧། སྐབས་བརྒྱད་མ། བཅས་ལན་བཞི་འབྱུང་།
[15] ཨཱི༣ ཙཱཀྲབརྨཎསྱ། ༦་༡་༡༣༠། སྐབས་བརྒྱད་མ། དེ་བཞིན་དུ། ཀཔཤྩཱཀྲབརྨཎསྱ། ཞེས་ཨུཎ྄་ལ་སོགས་པར་ཡང་འབྱུང་།
[16] རྀཏོ བྷཱརདྭཱཛསྱ། ༧་༢་༦༣། སྐབས་བརྒྱད་མ།
[17] ལངཿ  ཤཱཀཊཱཡནསྱཻབ། ༣་༤་༡༡༡། སྐབས་བརྒྱད་མ། དང་ཡང་། བྱོརླགྷུཔྲཡཏྣཏརཿ  ཤཱཀཊཱཡནསྱ། ༨་༣་༡༨། སྐབས་བརྒྱད་མ། དེ་བཞིན། ཏྲིཔྲབྷྲྀཏིཥུ ཤཱཀཊཱཡནསྱ། ༨་༤་༥༠། སྐབས་བརྒྱད་མ། སོགས་ལན་གསུམ་འབྱུང་།
[18] སམྦུདྡྷཽ ཤཱཀལྱསྱེཏཱབནཱརྵེ། ༡་༡་༡༦། སྐབས་བརྒྱད་མ། དང་ཡང་། ཨིཀོ྅སབརྞེ ཤཱཀལྱསྱ ཧྲསྭཤྩ། ༦་༡་༡༢༧། སྐབས་བརྒྱད་མ། ཡང་། ལོཔཿ  ཤཱཀལྱསྱ། ༨་༣་༡༩། དེ་བཞིན། སརྦཏྲ ཤཱཀལྱསྱ། ༨་༤་༥༡། སྐབས་བརྒྱད་མ། ཞེས་སོགས་ལན་བཞིར་འབྱུང་།
[19] གིརེཤྩ སེནཀསྱ། ༥་༤་༡༡༢། སྐབས་བརྒྱད་མ།
[20] ཨབང྄ སྥོཊཱཡནསྱ། ༦་༡་༡༢༣། སྐབས་བརྒྱད་མ།
[21] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཤ༥༡
[22] पद्मभूषण आचार्य बलदेव उपाध्याय, (२००१) संस्कृत-वङ्मय का बृहद्इतिहास। पञ्चदश-खण्ड व्याकरण। उत्तर प्रदेश संस्कृत संस्थान, लखनऊ। पृ.६२.
[23] वाक्यकारं वररुचिं भाष्यकारं पतञ्जलिम्। पाणिनिं सूत्रकारं च प्रणतोऽस्मि मुनित्रयम् ॥
[24] གཏམ་ཆུ་བོ་རྒྱ་མཚོ་ནི་དུས་རབས་༡༢པར་ཀཱ་སྨིར་གྱི་པཎྜི་ཏ་སོ་མ་དེ་ཝས་བརྩམས་པར་བཞེད་ལ། དེའི་གཞི་འཇོག་ས་ཡང་དུས་རབས་༢པའི་ནང་བྱོན་པའི་གུཎཱཌྱས་ཤ་ཟའི་སྐད་དུ་བརྩམས་པར་གྲགས་པའི་བཌྜྷཀཧཱ་སྟེ་གཏམ་ཆེན་པོ་ཞེས་པ་དེ་ཡིན། གཏམ་ཆུ་བོ་རྒྱུ་མཚོ་ནི་ཀཱ་སྨིར་གྱི་རྒྱལ་བོ་ཨནནྟ་ཡི་བཙུན་མོ་ཉི་མ་བློ་གྲོས་ཀྱི་སྤྲོ་བ་སྤེལ་བའི་སླད་དུ་སྤྱི་ལོ་༡༠༦༣ནས་༡༠༨༡བར་དུ་བརྩམས་པར་བཤད། འདི་ལ་ཤླཽ་ཀ་༢༡༦༨༨ཡོད།
[25] महाकविश्रीसोमदेवभट्टविरचितः कथासरित्सागरः। चतुर्थस्तरङ्गः, श्लोक २०-२५.  पृ.८। द्र.https://archive.org/details/KathaSaritsagaraOfSomadevaBhatta/page/n13/mode/2up  (1/4/2021)
[26] སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས། (༢༠༡༤)  སི་ཏུ་པཎ་ཆེན་ཆོས་ཀྱི་འབྱུང་གནས་ཀྱི་བཀའ་འབུམ་བཞུགས་སོ།། (ཀ) སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ༢༣༩
[27] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། (༢༠༠༦) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཤ༥༡
[28] नृत्तावसाने नटराजराजो ननाद ढक्कां नवपञ्चवारम्। उद्धर्तुकामछ सनकादिसिद्धानेतद्विमर्शे शिवसूत्रजालम्।।  श्रीमद्विद्वद्वर-वरदराजाचार्यप्रणीता (सं०२०७६) लघुसिद्धान्तकौमुदी, (चौबीसवाँ पुनर्मुद्रण) गीताप्रेस, गोरखपुर। पृ.१३ ; श्रीधरानन्दशास्त्री, (२०१२) श्रीवरदराजविरचिता-लघुसिद्धान्तकौमुदी, (मूल एवं सरल विस्तृत हिन्दी व्याख्या सहित) मोतीलाल बनारसीदास।.पृ.४.
[29] འཇམ་དཔལ་གྱི་སྒྲ་བརྡ་སྤྲོད་པའི་འགྲེལ་པ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་པ།  བསྟན་འགྱུར།  སྡེ་དགེ།  སྒྲ་མདོ།  རེ།  ཤ༡༤༢བ༧-༡༤༣ན༢
[30] གོང་མཚུངས།
[31] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོའི་འགྲེལ་བ་ལེགས་བཤད་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་ཤིང་རྟ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༢༩བ༢-༧
[32] འཇམ་དཔལ་གྱི་སྒྲ་བརྡ་སྤྲོད་པའི་འགྲེལ་པ་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱད་པ།  བསྟན་འགྱུར།  སྡེ་དགེ།  སྒྲ་མདོ།  རེ།  ཤ༡༤༢བ༥-༦
[33] བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ) ཤ༡བ༡-༢
[34] བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ) ཤ༡བ༢
[35] གོང་མཚུངས།
[36] བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ) ཤ༡བ༣
[37] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༡བ༥
[38] གོང་མཚུངས།
[39] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༡བ༣
[40] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༢ན༣
[41] བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ) ཤ༢ན༣
[42] གོང་མཚུངས།
[43] གོང་མཚུངས།
[44] བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ) ཤ༢ན༣-༤
[45] བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ) ཤ༢ན༤
[46] བརྡ་སྤྲོད་པ་དབྱངས་ཅན་གྱི་མདོ་བཞུགས་སོ།། (ཞོལ་པར་མ) ཤ༢ན༣
[47] གོང་མཚུངས།
[48] གོང་མཚུངས།
[49] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༢ན༥
[50] རྣམ་འགྲེལ་འདི་ཉིད་བཤད་པ་ཆེན་པོ་ལས་བཏུས་པ་མ་གཏོགས། གཞུང་རང་མཚན་པ་བརླག་ཟིན་པའོ།།
[51] ཡོངས་གྲགས་སུ་ཆུར་ལྷུང་ཡིན་ནའང་། གཏམ་རྒྱུད་ཅིག་ཏུ་ཁོང་བུད་མེད་ཅིག་གི་སྙིམ་པར་ལྷུང་བས་སྙིམ་ལྷུང་ཞེས་གྲགས་པར་བཤད་ལ། མཁས་དབང་ཐུབ་བསྟན་མཆོག་གྲུབ་མཆོག་གིས་རྒྱ་གར་རྒྱལ་རབས་སུ་ཐལ་མོ་ལྷུང་བྲིས་གནང་བའང་དོན་དུ་གཏམ་རྒྱུད་འདི་ལ་བརྟེན་པར་སྣང་། དྲང་སྲོང་སྙིམ་ལྷུང་གིས་པ་ཎི་བའི་མདོ་འགྲེལ་བཤད་ཆེན་ཙམ་དུ་མ་ཟད། རྣལ་འབྱོར་གྱི་མདོ་ཡང་མཛད་ཡོད། ཁོང་ནི་ཀླུ་ལྷག་མ་ཅན་གྱི་སྤྲུལ་བར་བཤད། མིང་གཞན་ལ་ཀླུ་མགོན་དང་ཀླུ་རྒྱལ་ཡང་ཟེར།
[52] ཉི་མ་རྒྱལ་དང་མིའུ་ཐུང་གཉིས་ཀ་ནང་བ་ཡིན་པར་བཤད།
[53] གཞུང་འདི་ལ་ཀཻ་ཡ་ཊའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད།
[54] བྷ་ཊྚོ་ཛི་དཱི་ཀྵི་ཏས་རང་གི་གཞུང་ཟླ་ཟེར་ལ་རང་འགྲེལ་མཛད་པའོ།།
[55] རྒྱས་པ་ཡིད་འཕྲོག་གི་འགྲེལ་བ་ཡིན།
[56] འཕྲོག་བྱེད་བྱིན་ནི་ཀླུ་དབང་ཕྱུག་གི་སློབ་དཔོན་ཡིན་ལ། ཁ་ཅིག་གིས་གཞུང་འདི་ཀླུའི་དབང་ཕྱུག་ཉིད་ཀྱིས་མཛད་ཀྱང་སློབ་དཔོན་གྱི་མིང་ཐོག་ནས་དཔར་བར་བཤད།
[57] པཎྜིཏ་འཇིག་རྟེན་མགོན་པོ་ནི་ལྷག་མ་ནག་པོའི་བུ་ཡིན་ལ། ཡིད་འཕྲོག་རྣམ་པར་འཐག་པར་གཞུང་ཟླ་ཟེར་ལ་སུན་འབྱིན་བྱས་ཡོད་པས་མིང་དེ་ལྟར་བཏགས་པར་བཤད།
[58] འདི་རྒྱས་པ་ཡིད་འཕྲོག་གི་འགྲེལ་བ་ཡིན་ལ། གཞུང་དེར་སྐབས་ལ་ལར་འཐད་སྒྲུབ་དང་སྐབས་འགར་དགག་པ་གནང་ཡོད་ཅིང་།  འདི་ནི་ཡིད་འཕྲོག་རྣམ་པར་འཐག་པ་ཞེས་པ་ལན་གྱི་ཚུལ་གྱིས་མཛད་པ་ཞིག་གོ།
[59] འདི་སྒྲ་ཡི་ཟླ་ཐོད་ཆུང་བའི་སྔོན་ལ་མཛད་པའོ།།
[60] འདི་ལ་ཟླ་ཟེར་ལས་བཏུས་པའི་མདོ་༢༥༠༠ཙམ་ལས་མེད།
[61] འདི་ནི་ལེགས་སྦྱར་གསར་སློབ་པ་དག་གི་འཇུག་སྒོ་ལྟ་བུ་ཡིན། དེང་སང་མཐོ་སློབ་ཁག་ཏུ་ལེགས་སྦྱར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྦྱོང་བར་ཡང་འདི་རང་གཞིར་འཇོག
[62] འདི་ནི་སྒྲོན་མེའི་འགྲེལ་བའོ།།
[63] འདི་ཡང་སྒྲོན་མེའི་འགྲེལ་བའོ།།
[64] འདི་ལ་སྒྲ་པ་ཎི་བ་ལས་བཏུས་པའི་མདོ་༡༢༧༥ཙམ་ལས་མེད། བསྟན་འགྱུར་དུ་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་པའི་འདར་བའི་འགྱུར་ནི་གཞུང་འདི་ཡིན།
[65] འདི་ནི་རབ་བྱེད་ཟླ་ཟེར་གྱི་འགྲེལ་བའོ།།
[66] བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ།  (༡༩༩༧) བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང་།  འབྲས་སྤུངས་བློ་གསལ་གླིང་། ཤ༡༧༠
[67] དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། (༢༠༠༣) ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། ཝཱ་ཎ་བཛྲ་བིདྱཱ་དཔེ་མཛོད་ཁང་། ཤ༡༥༠༧
[68] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ། (༢༠༠༢) ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ།  མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ༢༧༩
[69] ཞུ་ཆེན་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན།  ཀུན་མཁྱེན་ཉི་མའི་གཉེན་གྱི་བཀའ་ལུང་གི་དགོངས་དོན་རྣམ་པར་འགྲེལ་བའི་བསྟན་བཅོས་གངས་ཅན་པའི་སྐད་དུ་འགྱུར་རོ་འཚལ་གྱི་ཆོས་སྦྱིན་རྒྱུན་མི་འཆད་པའི་ངོ་མཚར་འཕྲུལ་གྱི་ཕྱི་མོ་རྫོགས་ལྡན་བསྐལ་པའི་བསོད་ནམས་ཀྱི་སྤྲིན་ཕུང་རྒྱས་པར་དཀྲིགས་པའི་ཚུལ་ལས་བརྩམས་པའི་གཏམ་ངོ་མཚར་ཆུ་གཏེར་འཕེལ་བའི་ཟླ་བ་གསར་བ་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།། ཤིང་དཔར། ཤ༡༧༠ན།
[70] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོའི་འགྲེལ་བ་ལེགས་བཤད་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་ཤིང་རྟ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༢༨བ༥-༦
[71] གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།    དབུ་ཅན་བྲིས་མ། ཤ༢༧བ༣; གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས། ( ༢༠༠༦ ) ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག་བཞུགས་སོ།།   ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ༥༡
[72] གོང་མཚུངས།
[73] ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ། (༢༠༠༢) ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ།  མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ༢༧༩
[74] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༢༧ན༢-༥
[75] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༢༧ན༥-༦
[76] བྷ་ཊྚོ་ཛི་དཱིཀྵིཏ་ཡིན་པར་སྣང་སྟེ། སིདྡྷཱནྟཀཽམུདཱི་སྟེ་གྲུབ་མཐའ་ཟླ་ཟེར་སོགས་མཛད་མཁན།
[77] བརྡ་སྤྲོད་པ་པཱ་ཎི་ནིའི་མདོའི་འགྲེལ་བ་ལེགས་བཤད་ནོར་བུ་འདྲེན་པའི་ཤིང་རྟ། བསྟན་འགྱུར། སྡེ་དགེ། སྣ་ཚོགས། ཏོ།  ཤ༢༨བ༥-༢༩ན༢
[78] द्मभूषण आचार्य बलदेव उपाध्याय, (२००१) संस्कृत-वङ्मय का बृहद्इतिहास। पञ्चदश-खण्ड व्याकरण। उत्तर प्रदेश संस्कृत संस्थान, लखनऊ। पृ.२१२.
[79] द्मभूषण आचार्य बलदेव उपाध्याय, (२००१) संस्कृत-वङ्मय का बृहद्इतिहास। पञ्चदश-खण्ड व्याकरण। उत्तर प्रदेश संस्कृत संस्थान, लखनऊ। पृ.२११.
[80] T.K.Ramachandra Iyer, (1977) A short History of Sanskrit Literature, R.S Vadhyar & Sons. P.162.

– – – – –